Kraina EGO - egoturystyka.pl

Nory położone są w powiecie oleckim, na obszarze Mazurach Garbatych (Das Bucklige Masuren), które zaliczane są do najpiękniejszych zakątków Pojezierza Mazurskiego. 53°56'22.8"N    22°32'42.9"E

 NotebookLM

Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2023) obszar  znajduje się w obrębie mezoregionu - Pojezierze Ełckie (842.86), należącego do makroregionu - Pojezierze Mazurskie (842.8). 

Ukształtowanie terenu jest pagórkowate – to obszar młodoglacjalnej moreny dennej. Na powierzchni zalegają utwory powierzchniowe z najstarszego stadium glacjału bałtyckiego, zwanego leszczyńskim. Na opisywanym obszarze zaznacza się w rzeźbie wyraźny ciąg (recesyjny) moreny czołowej, z którymi związane są krótkie pola sandru olecko-rajgrodzkiego. Przebiega on przez okolice Niedźwiedzkich i Wilkasów, Małe Olecko do Zajd, tworząc piaszczysto-żwirowe i gliniaste moreny spiętrzone do 184,5 m n.p.m. (o wysokości względnej 20-30 m.) Utworzone zostały około 23 000 -17 000 lat temu. 
Pagórki moreny czołowej położone między Małym Oleckiem a Zatykami nazywane były „Kippe” (stare zwałowiska materiału, miejsce nienadające się do zagospodarowania).  

Opisywany obszar odwadnia rzeka Lega, która wypływa u podnóża Wzgórz Szeskich, na północny zachód od miejscowości Szarejki, koło Kowali Oleckich i jest prawobrzeżnym dopływem Biebrzy. Przepływa przez Jeziora Oleckie Wielkie i Oleckie Małe. Za jej dalszy bieg uważa się rzekę Małkiń, łączącą Jezioro Selment Wielki z Jeziorem Stackim, stanowiącym część Jeziora Rajgrodzkiego przy wsi Stacze. Na odcinku od Jeziora Rajgrodzkiego i  Rajgrodu aż do rzeki Ełk na terenie północnego Mazowsza, rzeka nosi nazwę Jegrznia. Całkowita długość rzeki wynosi 122,1 km. Powierzchnia zlewni zajmuje 1011,1 km/2. km (Raport, 2008). W odległości 1,2 km na północ od Nor do Legi wpada strumień Widna Struga, wypływający z jeziora Widnego (Widny See). Długość strumienia wynosi 2,75 km. Poziom wody w tym jeziorze został obniżony w celu pozyskania terenu na łąki oraz aby umożliwić wydobycie torfu. Jezioro było zaznaczone na mapach w 1930 r. Miało kształt koła o średnicy 400 metrów i powierzchni 16 ha.
W literaturze niemieckiej zanotowano, że otoczenie jeziora Widneego było torfowiskiem ze specyficzną roślinnością bagienną.

Jeziora Widny. Fragment fotografii Dr. Groß H. W: Engler A. Botanische Jahrbücher für Systematik, Pflanzengeschichte und Pflanzengeographie. Stuttgart: Schweizerbart 1881.  S. 834.

Na północ od Nowego Młyna poziom wody w rzece Ledze jest na wysokości 148,9 m. n.p.m. W tym miejscu rzeka gwałtownie „przełamuje się” się przez ciąg pagórków nazywanych „Sandberge” (Piaskowe Góry). Zbocza doliny w miejscu przełomu osiągają wysokość 12 m. Za przełomem na południe od śluzy w Nowym Młynie poziom wody w rzece Ledze jest na wysokości 139,9 m. n.p.m. (na odcinku 500 m spadek rzeki wynosi 18 promili, czyli jak w rzekach górskich).

Staw młyński na rzece Lega w Nowym Młynie.

W tym miejscu zalegający sandr rozszerza się będąc kontynuacją niższego poziomu sandru oleckiego (wysokości 144 -152 m n.p.m.), ciągnącego się przez Kleszczewo ku południowemu wschodowi. Miąższość osadów wodnolodowcowych na tym sandrze wynosi maksymalnie 20 m. Dalej Lega płynie na południe szeroką doliną otoczoną płatami sandru i zatorfionymi obniżeniami. Rzeka silnie meandruje tworząc malownicze zakola otoczone drzewami.

Opisywany obszar jest typowo rolniczy, z wielkim kompleksem lasów Kleszczewski Bór (Staats Forts Lyck, Kleszewener Revier), który jest położony na wschód od posiadłości Nory. Dominują bory mieszane sosnowo świerkowe, zaś obszary o glebach torfowych są zajęte przez bory świerkowo-torfowcowe. Występują w nich m. in. gatunki podlegające ochronie: brzoza niska, wierzba borówkolistna, wawrzynek wilczełyko. Lasy stanowią ostoję dla zwierząt, wśród których znajdują się gatunki zagrożone: ryś, wydra, bóbr, łoś, dzik, jeleń i borsuk.
W okolicy występują gleby wykształcone z glin lekkich, typu brunatnego właściwego. Na pozostałym terenie wykształciły się gleby brunatne właściwe oraz są gleby bielicowe i rdzawe. Produkcja rolna jest ukierunkowana na uprawę zbóż: żyta, owsa i jęczmienia oraz hodowlę trzody i bydła.

Walory przyrodniczo-krajobrazowe opisywanego obszaru są znaczące w skali regionalnej i krajowej. W celu ochrony niezmienionej szaty roślinnej w dolinie rzeki Legi oraz z uwagi na występowanie wielu gatunków i zbiorowisk roślinnych uznawanych za rzadkie lub zagrożone wyginięciem, w 2005 r. utworzono Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Legi.
Omawiany obszar (według Kondrackiego) położony jest w regionie klimatu mazursko-podlaskiego, który należy do zimniejszych w Polsce. Klimat ten charakteryzuje się: długą zimą i krótkim latem, bardzo krótkim okresem wegetacji (około 190 dni), długim okresem zalegania pokrywy śnieżnej (około 130 dni). Średnia roczna temperatura w tym rejonie wynosi 5,3°C, zaś roczna suma opadów 593 mm.
Zabudowania dworskie majątku Nory (Nordental) położone są bezpośrednio przy drodze z Wieliczek do Kleszczewa, a od wschodu graniczą z rzeką Legą. Do połowy XIX wieku główna droga z Wieliczek do Kleszczewa prowadziła przez wieś Bartki. Miejscowość Nory znajduje się w powiecie oleckim, w gminie Wieliczki, w województwie warmińsko-mazurskim.

Nory (Nordenthal) na mapie Jana Władysława Suchodolca z 1732 r. Map of Kingdom of Prussia. Map XXIX. vergrösserte Sectiones der General-Charte von dem Königreich Preüssen wie daselbe in 4. folgende Districte abgetheilet als… [W:] Szeliga J., Działalność kartograficzna Samuela i Jana Władysława Suchodolców w Prusach w XVII i XVIII wieku. Biblioteka Narodowa. Zakład Zbiorów Kartograficznych. Warszawa 2004.

Około 1553 r. istniała wieś Nory (Noren, Norren), która w 1560 r. otrzymała przywilej lokacyjny na (cztery łany) od starosty straduńskiego Krzysztofa Glaubitza. 
W XVII i XVIII wieku Nory były w posiadaniu lub dzierżawie polskich rodzin szlacheckich Ciesielskich (rodzina tytułowała się także jako Zimmermann von Ciesielski) i Okołowiczowiczów (Occolowitz). 
W 1641 r. właścicielem ziemi był kapitan Hans von Kegler (spokrewniony z rodziną Okołowiczowiczów), który na opuszczonych 12 włókach (huben) ziemi zbudował dom i stajnię. Prawdopodobnie był pierwszym założycielem majątku Nory. 
W dokumentach z 1673 r. jako właściciel Nor, Wężewa i Plewek Małych wymieniony był Daniel von Ciesielski. Daniel von Ciesielski był sędzią rejonowym w Olecku (Landrichter von Oletzko) w latach 1709/1710, 1712 i dzierżawcą domeny Połom (Pollomen). Był żonaty z Katarzyną Nietsch, która po kilku miesiącach zmarła. W drugim małżeństwie z Urszulą von Haugwitz z rodziny Podeinen. Miał z nią siedmioro dzieci. Zmarła 14 sierpnia 1705 r.
Jedna z jego córek, Barbara Ester, była żoną posiadacza ziemskiego z  Żyd (Sydden) i Wężewa (Wensöwen), Heinricha von Brauchitscha. Jednym z synów był Fabian von Ciesielski z Lenart (Lehnarten) i Drozdowa (Drosdowen).
Pani Urszula von Ciesielska podarowała kościołowi w Wieliczkach srebrny kielich wraz z paterą i owalnym pudełkiem na opłatki. 
Daniel von Ciesielski zmarł 2 kwietnia 1712 r. Mowę pogrzebową nad jego grobem wygłosił pastor Bernhard Rostek z Kalinowa:

Pan Daniel von Ciesielski należał do  wysoko i dobrze urodzonych, Jego Królewskiej Mość. Wielce zasłużony sędzia rejonowy w Olecku, Dziedziczny Pan Nordenthal itp. Drogi staruszek, który albo zawsze powinien zasiadać na tronie wśród gwiazd, albo nigdy nie przestawać żyć wśród śmiertelników..".

Kolejnym właścicielem Nor został Wilhelm Occolowitz, który 5 września 1693 r. poślubił w Królewcu Konstancję Kalau. Zmarł w 1719 r.
W 1734 r. majątkiem Nory zarządzał Fabian von Ciesielski (urodził się w 1665 r.). 
W 1753 r. w Norach przebywał emerytowany porucznik Anton von Occolowitz. 
Następnie właścicielem majątku został porucznik Karl Ludwig von Occolowitz, poślubiony przed 1758 r.  z Kathariną Charlottą von Kegler.
Około 1763 r. Karl Ludwig von Okolowitz sprzedał majątek Broziewskiemu, gdyż chciał przenieść się do Polski, gdzie król Polski, za zasługi w służbie wojskowej, podarował mu majątek Milanowen. 
Majątek Nory przeszedł w inne ręce już w 1764 r., gdyż w spisie dzierżawców widnieje Schönberg.

W „Topographie von Goldbeck„ z 1785 r. miejscowość jest nazywana Nordenthal. O majątku podano następujące dane:
"Nordenthal, Cölmisch Gut am Fluß Lega, 7 Feuerstellen, Kreis Oletzko, Justitzkreis Lyck, Amtsbezirk Czimochen, eingepfarrt zur Kirche Wielitzken".
„Nory, majątek na prawie chełmińskim  nad rzeką Legą, 7 kominów, powiat olecki, sąd powiatowy w Ełku, gmina Cimochy, parafia kościelna Wieliczki”.
Köllmer (Cölmisch) to majątki i mieszkańcy wsi, którzy otrzymali przywileje i nadania na określone ziemie od zakonu (od 1230 r.), a potem (od 1525 r.) od  margrabiego i jego następców. Płacili podatki do skarbca w Królewcu, ale nie mieli innych obciążeń i zobowiązań.

Goldbeck J. F., Volständige Topographie des Königreichs Preussen. Erster Theil. ... welcher die Topographie von Ost-Preussen enthält. Verfasser. 1785. S. 107.

15 września 1780 r. majątek myśliwski (Jagdgut) Nory (Nordenthal) kupił Abraham Hillmannn (Hellmann) od von Gmiss (Gneiss lub Queiss).  Prawdopodobnie w tym czasie nowy właściciel zbudował dwór położony nad rzeką Legą ale nie dożył do przeprowadzki.
Abraham Hillmann urodził się 16 września 1741 r. w Królewcu (Königsberg). Jego ojciec Johann Ludwig Hillmann, urodzony w 1705 r. w Lubece (Lübeck), był kupcem i burmistrzem Królewca -    zmarł  w wieku  40 lat  w 1745 r. 
W 1780 r. Jego syn Abraham Hillmann był generalnym dzierżawcą oleckiej domeny (Generalpächter des Amtes Oletzko). Główny folwark tej domeny znajdował się w Sedrankach. Pierwszą żoną Abrahama Hillmanna  była Sophie Juliane Schulz z majątku Gronden (koło Świętajna). Dwóch synów z tego małżeństwa zginęło w Polsce w czasie powstania  narodowego przeciw Rosji i Prusom w 1794 r. 
Po śmierci Sophie Juliane Schulz Abraham Hillmann  ożenił się z Kathariną Charlotte Aegidi. Jej  ojciec Daniel Aegidi  pochodził z Engelstein  w  Austrii (ur. 31.05.1719, zmarł 30.07.1779 r.) był pastorem w Mieruniszkach. Możliwe, że był emigrantem z arcybiskupstwa salzburskiego. (Salzburczycy przenieśli się na tereny Prus, które były wyludnione z powodu epidemii dżumy  w latach 1709-1711).  Z tego małżeństwa było dwoje dzieci - Juliane Antoinette Hillmann oraz  Abraham Adolf Hillmann (1790-1858), który został potem właścicielem ziemskim w majątku Nory. 

Na początku XVIII wieku nazwa Norren została zmieniona na Nordenthal.  (W " Geographisches Ortsregister Ostpreußen. 2005" podawana jest data 1785 rok ale na mapie Jana Władysława Suchodolca nazwa Nordenthal jest już w 1732 roku).

W latach 1797 i 1898 Hillmann jest wymieniony w Pruskim Kalendarzu Państwowym jako komornik oleckiej domeny (Domänenamtmann von Oletzko). Abraham Hillmann zmarł w  Sedrankach 25 lipca 1794 r. (w wieku 52 lat) i tam został pochowany obok pierwszej żony. Druga żona Katharina Charlotte Aegidi ufundowało mu tablicę, która została umieszczona na jego grobie.

10 października 2010 r. w trakcie robót ziemnych przy budowie obwodnicy Olecka, przed Sedrankami znaleziono liczne mogiły. W górnej części cmentarza zachowała się bardzo dobrze tablica wykonana z drobnoziarnistego piaskowca o barwie jasnoszarej (o wymiarach 2,35 x 1,45 x 0,12 m.).  
Z napisu na płycie wynika, że została ona ufundowana Abrahamowi Hillmannowi.

Hier dicht an deiner ersten Gattin Seite.
Ruh sanft, o Theurer, dein Gebein.
Und ich, im ehelichen Gluk mit dir die Zweite.
Schreib trostlos nun auf diesen Grabenstein.
Der Edle, allgemein betrauert, ach entwich.
Zu fruh fur seine Kinder, seine Freund und mich.

W tłumaczeniu na język polski może to oznaczać:

Tutaj u boku Twojej pierwszej żony.
Niech spoczywają błogo, Drogi Twoje szczątki.
A ja, w małżeńskim szczęściu z Tobą druga.
Niepocieszona piszę na tym nagrobku.
Ach opuścił, szlachetny pozostawiając tak wielu w żałobie.
Zbyt wcześnie swoje dzieci, swych przyjaciół i mnie.

Po zdjęciu tablicy i odkryciu ziemi okazało się, że położona była na warstwie z ceglanego gruzu. Poniżej na głębokości około 2 metrów odkryto ułożone obok siebie dwa szkielety. Obok szczątków pochowanych odkryto  naszyjnik i obrączki. "Można ustalić, na  80%, że to mężczyzna i kobieta" - mówił archeolog mgr Hubert Augustyniak z Zielonej Góry, który prowadził badania.

Grób Abrahama Hillmanna i pierwszej żony Sophie Juliane Schulz-Gronden Foto: Hubert Augustyniak.

Tablica nagrobna Abrahama Hillmanna (1741 – 1794) i dawnych mieszkańców wsi Sedranki, na cmentarzu ewangelickim w Olecku.

31 maja 2014 r. szczątki pochowanych na cmentarzu w Sedrankach zostały złożone w zbiorowej mogile  na cmentarzu ewangelickim w Olecku (na prawo od północnego wejścia). 18 października 2014 r. mogiła została przykryta płytą nagrobną przeniesioną z cmentarza w Sedrankach. 
Z inicjatywy Józefa Kunickiego, księdza proboszcza Lecha Janowicza i Janusza Żero właściciela firmy świadczącej usługi pogrzebowe 10 kwietnia 2016 r. na zbiorowej mogile mieszkańców wsi Sedranki ustawiono krzyż. Mogiła został poświęcona przez proboszcza Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Suwałkach ks. Dawida Roberta Banacha z Suwałk.

Majątek w Norach po ojcu przejął syn Abraham Adolf Hillmann (ur. 13 maja 1790 r. – Sedranki, zmarł 23 stycznia 1858 r. w Norach w wieku 67 lat), który ożenił się z Henriettą Klein (1793-1864) (z okolic Darkehmen, (ros. Озёрск). Mieli syna i dwie córki. Córka Emma (Emma Louisa Charlotte Bertha Hillmann) wyszła za mąż za pastora Friedricha Augusta Ballnußa (1807 -1871), który był pastorem w Cichych (od 1862 r.  superintendentem) i był znany dzięki zaangażowaniu się na rzecz chorych i potrzebujących w powiecie oleckim (założył sierociniec w Olecku).
Druga córka Pauline (Henriette Amalie Antonie Pauline Hillmann - 1822-1866) była pisarką. Zaręczona była z archiwistą Gustavem Adolfem von Bergenroth (1813-1869). 

Strona tytułowa „Dzienników rzymskich Ferdynanda Gregoviusa”. The Roman journals of Ferdinand Gregorovius, 1852-1874 by Gregorovius, Ferdinand, London, G. Bell & sons, 1907.

Pauline  przyjaźniła się z Ferdynandem Adolfem Gregorovius (1821-1891). Jako najmłodsza córka Abrahama Hillmanna, w młodości zapraszała do posiadłości ojca pisarzy, poetów i intelektualistów. Częstymi gośćmi Hillmanów byli Albert Dulk,  Ferdinand Hampe i Ludwig Walesrode.

Walesrode stworzył Paulinie i jej rodzinie pomnik pisząc opowiadanie „Der Storch von Nordenthal” (Bocian z Nordenthal) - "prawdziwa baśń, którą Ludwig przeżył i opowiedział". 

Okładka książki „Der Storch von Nordenthal”.

Autor dedykował książkę rodzinie Hillmannów.

Główny bohater po długich wędrówkach, poszukując zaginionej baśni, trafił do majątku Nory. Przy bramie prowadzącej do gospodarstwa kuśtykał w jego stronę czarny, kudłaty pies o imieniu Karo. Pies nie szczekał wściekle na nieznajomego, nie warczał pokazując zęby, lecz podskoczył do niego, spojrzał dobrodusznymi, inteligentnymi oczyma i przyjaźnie podał mu kulawą przednią łapę. Wędrowiec przekroczył próg domu i usłyszał radosne „witaj!” oraz pozdrowienia i uściski dłoni. Zauważył, że jest wśród gościnnych i kochanych ludzi obok zaginionej bajki, której tak długo na próżno szukał.

Zimą 1856/57 Paulina Hillmann przebywała w Rzymie u kuzynki Gregoroviusa Aurory. Ferdynand Gregorovius napisał jej 11-zwrotkowy wiersz zatytułowany "Schloß Neidenburg"  (pol. Zamek Neidenburg). Autor urodził się w Nidzicy (Neidenburg).

Die alte Burg der Neide,
Der Heimat Stolz und Freude,
Sie will ich preisen hoch.
Ich bin aus ihrem Turme
Ein Falk, der sich im Sturme
Ins weite Land verflog....

W tłumaczeniu na język polski: "Stary zamek obojga, duma i radość ich ojczyzny, będę chwalił bardzo wysoko. Jestem sokołem ze swojej wieży, co odleciał w burzy w szeroki kraj".

Paulina po powrocie do domu przesłała pisarzowi do Włoch parawan z rysunkiem zamku Neidenburg. Gregorovius opuścił Prusy Wschodnie w 1852 r. po studiach w Królewcu. W rodzinne strony powrócił po 8 latach w 31 sierpniu 1860 r. Pobyt w Norach opisał w „Dziennikach rzymskich” (The  Roman  Journals  of Ferdinand Gregorovius). 

Słowiański uśmiech, wzgórze, wrzosowisko, las, piękne morze, budzą melancholię. Spędziłem dzień z moimi bliskimi, którzy prowadzą proste, oszczędne życie; są szczęśliwi, a może nawet zasługują na zazdrość w swojej nieziemskiej samotności.
29 września 1860 r. pojechałem powozem z  Nordental (Nor) do Oletzko (Olecka). Grupa moich krewnych nagle wyskoczyła jak spod ziemi. Wyszli z każdego domu i ze wszystkich stron, wszyscy pragnąc zobaczyć kuzyna, który przybył z Rzymu.
Wieczorem dotarłem do Nor, posiadłości należącej do mojej szlachetnie mądrej przyjaciółki Pauliny.
Świat tutaj jest wąski, ale domostwo ma autentycznie pruską wartość i dobroć. Dom Hillmannów jest powszechnie znany we wschodnich Prusach ze swojej gościnności. 
Stary właściciel nie żyje a matka dobra starsza kobieta, to wzór pruskiej matrony.
Sosny i jodły wokół ciągle szumią, a obok przepływa rzeka – Lega.
Dookoła ciemne lasy. Gdzieniegdzie widoczna jest samotna wieża kościoła. Dalej jest Polska.

Podróżując dalej przekroczył granicę.

Wczoraj pojechaliśmy do Polski. Granicę przekroczyliśmy w Lipówce. Jechałem z dwiema młodymi Polkami. Jedna z nich grała na pianinie. To było ciekawe znalazłem się w Polsce po długim pobycie w Rzymie. Ten nieszczęsny naród obudził moje historyczne i poetyckie uczucia. To sąsiedztwo z Polską jest dla mnie rodzinne, gdyż mój ojciec był sędzią w Sejnach, Kalwarii i Suwałkach, a w Mariampolu poznał moją matkę. Życzę Polsce zmartwychwstania —jeśli kiedykolwiek umarli ponownie powstaną.  Rozmawiałem po polsku na tyle ile pamiętałem, ale myliłem z włoskim. 
Cały kraj jest posępny i zniszczony, zacieniony przez ciemny las.
[…]  Posiadłość w tych stronach miał hrabia Pac, znajomy mojego ojca, jeden z najbogatszych ludzi w Polsce i przywódca powstania w 1830 r.

Gregorovius  zatrzymał się na nocleg w Stradunach a potem odwiedził Gąski, gdzie urodził się jego ojciec. Wczesnym rankiem następnego dnia wrócił do Gołdapi.

Pauline Hillmann zmarła na gorączkę we Florencji w 1866 r. Ferdynand Gregovius, który w tym czasie mieszkał we Florencji tak napisał:

O siódmej wieczorem 3 kwietnia „szlachetny umysł” Paulina zmarła po długich cierpieniach we Florencji. Opuścił mnie dobry geniusz. Była prawdziwą przyjaciółką; wzniosła w myślach i uczuciach, wolna i pozbawiona próżności i egoizmu, obdarzona jasnością intelektu, którą można nazwać rzadką. Dzieliła się moją karierę intelektualną i to było dla niej rekompensatą za utratę wszelkich nadziei życiowych. Miała najszlachetniejszą duszę, jaką kiedykolwiek spotkałem; nawet jej rozczarowania nie były zgorzkniałe czyniły ją tylko szlachetniejszą i prawie całkowicie bezinteresowną.

Po latach Dominik Fugger wspominał:

Nie zachowało się z niej nic poza jednym zdaniem: To właśnie jest nie do zniesienia w Gregoroviusie, że zawsze wyobrażał sobie, że ktoś umiera z namiętności do niego.

Żadna z córek Abrahama Hillmanna nie miała potomstwa. Pozostał jego syn Adolf Hillmann, właściciel ziemski Nordental.
Z jedenaściorga wnuków Abrahama Hillmanna, z których wszyscy zmarli już do 1894 r., tylko sześcioro z nich miało własne dzieci.

Abrahama Adolfa Hillmanna w  majątku odwiedzał hrabia Ludwik Michał Pac. Generał Pac uczestniczył w wojnach napoleońskich. Od 1808 r. – walczył w Hiszpanii, w 1809 roku przeciw Austrii, od 1812 r. był adiutantem cesarza w randze generała brygady. Po upadku Napoleona nie mógł wrócić do Polski okupowanej przez Rosję. Był właścicielem wielu majątków w Królestwie Prus i w Polsce. Po amnestii w 1815 r. mógł wrócić na Suwalszczyznę, gdzie w swoich dobrach wprowadził wiele bardzo nowoczesnych metod produkcji rolnej. Hrabia Pac był wzorowym gospodarzem ziemskim i pionierem "nowego rolnictwa". W latach 1820–1827 zbudował w Dowspudzie koło Raczek, reprezentacyjny pałac w stylu angielskiego neogotyku.

Jego nagrobek przetrwał do dziś na rodzinnym cmentarzu koło majątku Nory.

Okolice Nor (Noren lub Nordenthal) na mapie z XIX wieku. Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West-Preussen nebst dem Netzdistrict aufgenommen unter Leitung des Königl. Preuss. Staats Ministers Frey Herrn von Schroetteer in den Jahren von 1796 bis 1802. S. Schropp u. Comp. Berlin 1802-1812.

Po Abrahamie Adolfie Hillmannie majątek przejął syn z drugiego małżeństwa Adolf Hillmann (ur. 2 maja 1815 r. w Norach, zmarł 11 listopada 1880 r. w Norach w wieku 65 lat). Musiał posiadać majątek przed 1848 rokiem, gdyż wówczas został członkiem pierwszej izby Prus Wschodnich (Wahlmann für die erste ost-preußische Kammer – była izbą parlamentu pruskiego według konstytucji z 1848 r.). Adolf  Hillmann od 1875 r. do lipca 1878 r. członkiem Reichstagu z ramienia Fortschrittspartei (Partii Postępu). Niemiecka Partia Postępu (Die Deutsche Fortschrittspartei) została założona w 1861 r. jako pierwsza liberalna partia programowa. Była to pierwsza niemiecka partia ze stałym programem partyjnym. 

Adolf Hillmann  był żonaty z Liną z domu Szczepańska  (1817 - 1877), córką proboszcza Fryderyka Alberta Szczepańskiego w Ełku, mieli czworo dzieci: Arno, Rodericha, Annę i Magdalenę.

Ich córka Magdalena, właściwie Magdalena Lina Selma Gertrud (urodzona w 31 lipca 1854 r.) wyszła za mąż w 6 października 1876 r., za sędziego rejonowego w Marggrabowej Theodora Otto Gustava Antona Heinricha Juliusa von Brockhusen (1854 - 1889). Magdalena zmarła 19 kwietnia 1889 r. w Olecku, w wieku 34 lat, przyczyną jej śmierci był błąd lekarza podczas operacji piersi). Została pochowana w Ełku. Theo von Brockhusen pochodził z rodziny mieszkającej w Dolnej Saksonii, która wyemigrowała w 1364 r. na Pomorze. W 1862 r. ukończył gimnazjum w Gryficach (Greifenberg). Był sędzią okręgowym (Königlich preußischer Amtsgerichtsrat) w Królewcu (Königsberg ), a potem w Ełku (Lyck). 

Państwo Magdalena i Theodor von Brockhusen byli rodzicami artysty Theo von Brockhusen „Theo” malarza, rysownika i rytownika. Jego prace,  obok tendencji impresjonistycznych wykazywały również wpływ energicznych linii i skłonności do przestrzeni Vincenta van Gogha i wywoływały od 1905 r. spore zainteresowanie na wystawach Berlińskiej Secesji. Zaliczany był do kręgu niemieckich neoimpresjonistów. Tworzył również historyczne obrazy o treści religijnej.

Matka Theo von Brockhusena Magdalena Lina Selma Gertrud Hillmannn i ojciec Theodor Otto Gustav Anton Heinrich Julius von Brockhusen [https://www.geneanet.org/media/public/theodor-otto-gustav-anton-heinrich-julius-von-broc-962492].

Magdalena i Theodor von Brockhusen  mieli troje dzieci: Waldemar Theodor Adolf Hermann von Brockhusen, ur. 1877 r. - żonaty z Helene von Zimmermann (w latach 1914–1922), był starostą powiatu tarnogórskiego (Kreis Tarnowitz)), Hans Joachim Theodor Adolf von Brockhusen ur. 1880 r. - żonaty z Marthą David (zmarła w obozie koncentracyjnym Terezinie w Czechach) oraz Margarethe Lina Anna Maria Klara Magda von Brockhusen (ur. 3 grudnia 1878 r., zmarła w 1960 r. Ostfriedhof, Gera (Turyngia, Niemcy)), 4 marca 1898 r. w Tylży wzięła ślub z Antonem Braemerem – właścicielem ziemskim (ur. 5 września 1867 r. w Doristhal, powiat Pillkallen (ros. Добровольск (w latach 1938–1945 niem. Schloßberg, dawniej  Pillkallen od lit. Pilkalnis i pol. Pilkały) ), zmarł 18 maja 1934 r. w wieku 66 lat w Braemerhusen (Beregowoje (ros. Береговое, niem. Nowischken, od 1928–1945 Brämerhusen, lit. Noviškiai).

Margarethe Lina Anna Maria Klara Magda von Brockhusen siostra Theo von Brockhusena. Fotografia wykonana prawdopodobnie w majątku Doristhal.  https://www.geneanet.org/media/public/margarethe-lina-anna-maria-klara-magda-von-brockhu-962463

Od 1823 r. do majątku Nory należał folwark Nordenberg (Norki) o powierzchni 202,72 ha, w tym 32,93 ha lasu). W 1732 r. ta miejscowość była zaznaczona na mapie Jana Władysława Suchodolca jako Ulomcken).

W 1857 r. w księdze majątków wymienione są Nory z właścicielem Adolfem Hillmannem (1815-1880). W księdze z 1879 r. wymieniony został majątek Nory z folwarkiem o powierzchni 423,60 ha gruntów, w tym 66,12 ha lasów i 7,66 ha wód.  W księdze wymieniono także gorzelnię i młyn wodny. Administratorem majątku był Gauda.
Podręczniki z lat 1884 i 1895 podają te same rozmiary, ale jako właściciel podawany jest Roderich Hillmann a administratorem Gauda. 

Majątek Nory na niemieckiej mapie topograficznej z 1940 r.  20101 Wallenrode. Topographische Karte 1:25000 (Messtischblätter). Reichsamt für Landesaufnahme. Königliche Preussische Landesaufnahme. Berlin 1943.

Młodszy syn Adolfa Hillmannna - Roderich Hillmannn (ur. 31 marca 1853 r. w Norach) odziedziczył majątek po ojcu (powierzchnia gruntów liczyła wtedy około 600 ha). Jego pierwsze małżeństwo było z Lidią Saffran (1860 - 1883), drugie zaś z Olgą Hampe (1851 – 1925). Z pierwszego małżeństwa był syn Paweł, inżynier w Królewcu. Z drugiego małżeństwa: Hertha, Olga i Gerhard, który zginął we Francji w 1918 r.

Widok na majątek Nory z północy w 2011 r.

W XIX w. w maątku hodowano stado liczące od 800 do 1000 owiec do produkcji wełny, jednak pod koniec stulecia z hodowli zrezygnowano. Hodowla koni prowadzona była do I wojny światowej, było też 6 koni hodowlanych. Po 1918 r. konie hodowano  wyłącznie na własny użytek. 
W dniu 7 maja 1902 roku do Nor dołączono ziemię o powierzchni około 71 ha we wsi Bartki (Bartken).
Według danych z 1907 r. majątek rycerski (Rittergut) Nory z folwarkiem Norki miał powierzchnię całkowitą  619,50 ha, w tym 18,20 ha lasu i 7,66 ha wody. W majątku była gorzelnia, mleczarnia, hodowla bydła Wilstermarsch oraz hodowla koni (szlachetny koń wschodniopruski).

W Meyers Orts- und Verkehrslexikon des Deutschen Reiches,  s. 341, stan 1912 r.  podano następujące dane o posiadłości: Nordenthal, 1) Gut, Pr., Ostpr., RB.  Gumbinnen, Kr. Oletzko, AG. Marggrabowa, BKdo Goldap, P Wielitzken Kr. Oletzko, E 4,2 km Kiöwen; 128 E., StdA., A., Brenn., MI. - Dazu Bw. Nordenberg 9 E.
Tłumaczenie na język polski: Nory, 1) posiadłość, Prusy Wschodnie., rejencja Gąbin, powiat olecki, Sąd Rejonowy Olecko, okręgowe Dowództwo Wojskowe Gołdap, Parafia Wieliczki powiat olecki, w odległości 4,2 km od Kijewa; 128 mieszkańców., Urząd Stanu Cywilnego w miejscu, Urząd Rejonowy w tym samym, owczarnia, mleczarnia., – ponadto Norki 9 mieszkańców.

Widok z północy na dawny folwark Norki w 2020 r.

1 sierpnia 1914 r. Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji. Rosjanie w Prusach Wschodnich mieli przewagę nad Niemcami i zaatakowali na początku sierpnia 1914 r.  Od 14 sierpnia 1914 r. rozpoczęły się walki na granicy. 18 sierpnia rosyjska 1. Dywizja Kawalerii wspierana przez dywizję piechoty zajęła Olecko. 
26 – 30 sierpnia 1914 r. Rosjanie  przegrali główną bitwę pod Tannenbergiem. Niemcy wykorzystali to zwycięstwo i zmusili Rosjan do odwrotu. 
28 września 1914 r. Rosjanie przystąpili do kontrofensywy, której celem było wyparcie Niemców w głąb Prus Wschodnich.
W połowie października 1914 r. w okolicach majątku Nory doszło do walk frontowych obu armii. Wydarzenia te opisywane są w książce: „Landwehr-Infanterie-Regiment 76 im Weltkriege“ i tłumaczone na stronie  pod adresem: https://ostroleka-i-okolice-1915.blogspot.com/2023/10/76-regiment-piechoty-landwehry-czesc-3.html

6 października 1914 r. wojska niemieckie w pobliżu wsi Dorsze rozbudowały i ufortyfikowały swoje pozycje. 3. Rezerwowa  generała von Morgen odpierała ataki rosyjskie dowodzone przez generała Gurko. 7 października Niemcy opuścili swoje pozycje i okopali się na pagórkach między północnym krańcem Jeziora Oleckie Małe i na południe od wsi Kukowo. Od 12 do 16 października na tych pozycjach pozostawał 76. Pułk Piechoty Landwehry. Pułk podlegał generałowi von Morgenowi, a w tym czasie dowodził nim major von Eickstedt z I. Batalionu/L.76. (https://ostroleka-i-okolice-1915.blogspot.com/2023/10/76-regiment-piechoty-landwehry-czesc-3.html)

Widok na pagórki nazywane „Kippe” położone między Zatykami a Małym Oleckiem.

14 października brygadę połączono z Zapasową Brygadą Semmerna, tworząc Dywizję von Einema. Wysłano grupę żołnierzy z rozkazem rozpoznania sił rosyjskich w okolicach Małego Olecka i Wieliczek.  Zwiadowcy dotarli aż do drogi Wieliczki – Norki – Nory i rozpoznali zajęte przez Rosjan okopy pod wsią Starosty między folwarkiem Norki a rzeką Legą. 5 października 9. Kompania L/L76 miała jednego poległego w potyczce z rosyjskim patrolem, który rozpoznawał drogę biegnącą od południa do Małego Olecka.
17 października generał von François poprowadził natarcie na całym południowym skrzydle. Na kierunku na Małe Olecko - Nory nacierała dywizja von Einem prowadząc silny ostrzał artyleryjski w kierunku Wieliczek. 33. Brygada miała rozkaz zajęcia wzgórz obsadzonych przez Rosjan znajdujących się między południowym krańcem Jeziora Oleckie Małe i wsią Bartki. 76. Regiment rozstawiony  przy stacji kolejowej Małe Olecko rozpoczął działania rano o godzinie 6:00. Jako pierwszy ruszył III. Batalionem/L.76 ponieważ miał wysunięte pozycje ciągnące się od południowego wyjazdu z Małego Olecka aż do lasu "Kippe". Znajdujący się w sąsiedztwie I. Batalion/L.76 ruszył ze wschodniego skraju lasu "Kippe" na pozycje nieprzyjaciela znajdujące się na wschód od szosy Nowy Młyn - Nory, a II. Batalion/L.76 pozostawał w rezerwie za nim. Po dłuższym ostrzale pozycji rosyjskich prowadzonym przez niemiecką artylerię oddziały rosyjskie wycofały się za rzekę Legę do lasu.
W południe oddziały niemieckie przegrupowały się przy szosie Nowy Młyn – Nory i niedługo później zajęły wzgórza na wschód od rzeki Legi, gdzie zaczęto budować pozycję frontem do lasu Kleszczewski Bór (Lycker Forst).
Około godziny 16:30 nadszedł rozkaz z dowództwa dywizji, że pułk ma ruszyć naprzód i nacierając przez las do wieczora osiągnąć wieś Dorsze oraz Szeski. Przez noc trwały tam ciężkie walki pod silnym ostrzałem artylerii. Prawie wszystkie zabudowania wsi Dorsze zostały zniszczone.
W rezultacie oddziały niemieckie wycofały się w okolice Starost i Nor zamierzając obsadzić i utrzymać odcinek rzeki Legi. Ponieważ Rosjanie nie nacierali, tego samego popołudnia Niemcy powtórnie zajęli wschodni skraj lasu Kleszczewski Bór.
18 pażdziernika w Dorszach pułk poniósł ciężkie straty. Zginął oberstleutnant Billig oraz 21 żołnierzy, którzy polegli lub zmarli w lazaretach w wyniku odniesionych tam ran. (https://ostroleka-i-okolice-1915.blogspot.com/2023/10/76-regiment-piechoty-landwehry-czesc-3.html)

Ślady po dawnych okopach na pagórku koło cmentarza ewangelickiego w Norkach.

W tym samym czasie batalion 27. Pułku Syberyjskiego zaatakował batalion niemieckiej Landwery w majątku Guty, zdobywając dwa niemieckie działa. Niemcy przeważającymi siłami przeszli do kontrataku i osłabili prawe skrzydło rosyjskiego batalionu. Rosyjscy żołnierze porzucili przechwycone działa i wycofali się na południe do wsi Iwaśki. 
Niemiecka 3. Rezerwowa Dywizja gen. Morgena 27 października 1914 r. po raz kolejny próbowała szturmować las w okolicach Markowskich, ale niewiele zdziałała. Pozycje zostały utrzymane do momentu, kiedy konieczne stało się wycofanie armii niemieckiej.
Dowódca I Korpusu Armijnego gen. Hermann von François 2 listopada 1914 r. udał się do Olecka, aby spotkać się z dowódcą XXV Korpusu Rezerwowego baronem gen. Reinhardem von Scheffer-Boyadelem, dowódcą 3. Dywizji Rezerwowej gen. Kurtem von Morgenem oraz gen. Roschem i zaplanować dalsze działania. Wieczorem gen. von François rozesłał telefonogram z rozkazem wycofania się oddziałów niemieckich za Węgorzewo do 6 listopada.
Polegli żołnierze zostali pochowani na cmentarzach w Nowym Młynie, Wilkasach, Norkach, Gutach i Markowskich.
Na skutek działań wojennych został zniszczony dwór. Spaliły się zabytkowe wnętrza i pamiątki rodzinne Hillmannów. Całkowicie zostało zniszczonych 7 budynków gospodarczych, a 6 spłonęło i nie nadawało się do użytku. Z wyjątkiem dwóch stodół i kurnika wszystkie te budynki były bardzo solidnie zbudowane.

Mapa działań wojennych w dniach 5–29 października. Der Herbst-Feldzug 1914: im Westen bis zum Stellunskrieg im Osten bis zum Rückzug: mit achtzehn Karten und vierzehn Skizzen, Berlin. 1929.

W południe 12 lutego 1915 r. (po przeszło trzech miesiącach okupacji)  wojska rosyjskie wycofały się z powiatu oleckiego.

Cmentarz wojenny w Norkach. W centralnej części cmentarza figura Chrystusa.

Cmentarz położony jest przy drodze Wieliczki–Kleszczewo, 400 metrów za Norkami. Cmentarz okala drewniany płot. Kwatery są w dobrym stanie. Na słupach bramy wejściowej znajdują się tablice informacyjne w języku polskim i niemieckim:

CMENTARZ WOJENNY
1914–1918 POCHOWANI:
10 ŻOŁNIERZY ROSYJSKICH
7 NIEMIECKICH OBIEKT ZABYTKOWY PODLEGA OCHRONIE PRAWNEJ

SOLDATENFRIEDHOF
NORKI 1914–1918
RUHESTAETTE FUR 7 DEUTSCHE UND
10 RUSSISCHE SOLDATEN.

Rozmieszczenie nagrobków i spis żołnierzy pochowanych na cmentarzu wojennym w Norkach (oprac. na podstawie  inskrypcji).

Na cmentarzu pochowano 7 żołnierzy niemieckich (3 znanych i 4 nieznanych) oraz 10 nieznanych żołnierzy rosyjskich.
Wszyscy pochowani zginęli 17 października 1914 r. Wśród poległych znajduje się szeregowiec Hermann Baumeier z 11. Kompanii 61. Pułku Piechoty Landwery oraz szeregowi Richard Daumer i Heinrich Brüggmann z 75. Pułku Piechoty Landwery (1. Hanzeatycki) z Bremy.

Za cmentarzem wojennym na pagórku znajduje się cmentarz ewangelicki. Wśród nagrobków znajduje się nagrobek Friedricha Borowskiego z wyrytą inskrypcją:

HIER RUHT 
FRIEDRICH BORAWSKI 
VON DEN RUSSE 
GETÖTET
AM + 12.9.1914

Według wspomnień Gerharda Biallasa, mieszkańca Zatyk, Friedrich Borawski z Norek, został zatrzymany przez Rosjan w sierpniu 1914 r., a potem zginął w niewyjaśnionych okolicznościach.

Cmentarz ewangelicki w Norkach. Nagrobek na mogile cywila Friedricha Borawskiego.

20 października 1914 r. (w odległości 5 km na wschód od Nor), w lesie w pobliżu osady Chmielnik (Klassental), w czasie ciężkich walk zginęli żołnierze niemieccy: Emil Pommerening, Schröder i Krüger z 34. (Pomorskiego) Rezerwowego Pułku Piechoty z garnizonu Piła. Po wojnie żołnierze zostali pochowani w honorowej części cmentarza wojennego, a na steli z czarnego bazaltu umieszczono inskrypcję: „Niemand hat größere Liebe denn die, daß er/ Sein Leben lässet für Seine Freunde. Ev. Joh. 15,13”. Jest to fragment z Ewangelii według św. Jana (15,13):

Nie ma większej miłości niż oddanie życia za swoich przyjaciół.

Widok na cmentarz wojenny w Kleszczewskim Borze, położony na przy drodze prowadzącej do wsi Szeszki.

W I wojnie światowej brał udział syn Rodericha Hillmanna Gerhard Hillmann (urodził się w Norach  26 grudnia 1891 r.). Gerhard Hillmann był pilotem w stopniu porucznika. Zginął we Francji 1 stycznia 1918 r.  w wieku 26 lat.

Po I wojnie światowej wiele z 21 budynków posiadłości odbudowano. W skład majątku wchodziła gorzelnia o pojemności 36 000 litrów, mała elektrownia z turbinami wodnymi na światło i energię, kołodziejnia, kuźnia, traktor rolniczy i lokomotywa. Dwór został odbudowany według projektu przez architektów Radtke & Trüeb.

 
Nory w spisie majątków z 1922 r. Landwirtschaftliches Güter-Adressbuch für die Provinz Ostpreussen mit Anhang: Memelland. Reichenbach'sche Verlagsbuchhandlung. Leipzig 1922.

W „Landwirtschaftliches Güter-Adressbuch für die Provinz Ostpreussen…” z  1922 r. widnieje zmniejszona liczba zwierząt gospodarskich: 42 konie, 70 bydła, 50 świń i 3 owce. W majątku była prądnica zasilana  energią wodną, która produkowała energię elektryczną na użytek majątku.  

Podręcznik Pareya z 1929 r. wymienia jako właściciela Nor Rodericha Hillmanna. Podając dalej powierzchnię 586 hektarów, 50 koni, 155 bydła, 21 świń i 25 owiec. Ostatnia książka adresowa towarów z 1932 r. pokazuje jedynie nieznaczne zmiany w liczbie zwierząt. Właścicielem nadal był Roderich Hillmann, a zarządcą Ernst Becker. 

Parey's Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche : Vollständiges Adressbuch. Band Ostpreußen. Verlagsbuchhandlung Paul Parey. Berlin 1929. S. 143.

W 1938 r. zmieniono nazwę miejscowości na Nordental.

Roderich Hillmannn zmarł 12 lutego 1940 r. w Norach w wieku 86 lat r. Majątek po nim przejął jego zięć Ernst Becker (ur. w 1890 r., zmarł w Geunitz w 1958 r.).  Jego żona Olga  Becker z domu Hillmann, urodzona w 1890 r., zmarła w Hanau w 1975 r. Małżeństwo Becker mieli pięcioro dzieci: córkę Ruth, ur. 1924; córkę Christine, ur. 1930 r. – była pielęgniarką we Frankfurcie; syn Ulrich, ur. 1932 r., zmarł w Nordental w 1944 r.; syn Gerd, ur. 1934 r. - inżynier; córka Ilza, ur. 1936 r. Po śmierci męża w 1958 r. ostatnią właścicielką majątku Nordental została Olga Becker.

Magiczne miejsca w okolicach dworu Nory.

Hünengräber  i Elyzjum na niemieckiej mapie topograficznej z 1940 r.  20101 Wallenrode. Topographische Karte 1:25000 (Messtischblätter). Reichsamt für Landesaufnahme. Königliche Preussische Landesaufnahme. Berlin 1943.

Na południowy zachód od Norek znajduje się miejsce opisane na mapach jako Hünengräber (groby Hunów). Prawdopodobnie są to komory grobowe ludzi  kultury pucharów lejkowatych (występująca w Europie między 3700–1900 p.n.e.). Według opowiadań mieszkańców wielkie głazy były na tych pagórkach w latach siedemdziesiątych XX wieku. W tym miejscu jeszcze nie prowadzono badań archeologicznych.

Pagórki w pobliżu Norek oznaczane na mapach jako „Hünengräber”. 

W pobliży położone były łąki oznaczone jako Elyzjum. Elizjum lub pola elizejskie to według greckiej część Hadesu przeznaczona dla dusz ludzi dobrych, aby żyć błogosławionym i szczęśliwym życiem pozagrobowym oraz cieszyć się wszystkim, czym się cieszyli w życiu. 
Prawdopodobnie dla mieszkańców dworu Nory w XIX  wieku i później te miejsca były znane i ważne, tym bardziej, że w tym czasie w literaturze i sztuce często nawiązywała do miejsc romantycznych i niezwykłych krajobrazów. 

Łąki w pobliżu Norek oznaczane na mapach jako „Elyzjum”. 

Latem 1933 roku w ramach programu tworzenia miejsc pracy (des Arbeitsbeschaffungsprogramms (Papen-, Geridce-, Reinhardt- und E.-Koch-Programm) zbudowano drogę  Norki - Bartki.

28 lipca 1944 r. z związku planowaną letnią ofensywą Armii Czerwonej, zarządzona została pierwsza ewakuacja. Uciekinierzy na drabiniastych wozach przykrytych plandekami odjeżdżali w kierunku zachodnim. Część starszych mieszkańców oraz kobiety i dzieci, musieli stawić się na dworcu kolejowym w celu przewiezienia do Reszla, Pieniężna i Braniewa. Niektórzy z nich zostali od razu skierowani do Turyngii i Saksonii. Na miejscu mieli pozostać mężczyźni, których można było zatrudnić w pracach polowych.
W okresie od 16 do 22 października 1944 r. z pozostałych mężczyzn zostały powołane oddziały Volkssturmu, jako siła pomocnicza wojska do obrony powiatu. W całym powiecie powstało 8 batalionów z 2600 osobami, z tego 1400 brało bezpośredni udział w akcjach bojowych.
Kolejna ewakuacja ludności Olecka nastąpiła po 22 października. Tym razem transporty zostały skierowane do Mrągowa.
Zostawiano swoją przeszłość, wspomnienia, pamiątki, groby bliskich. Większość mieszkańców, uciekając przed zbliżającym się frontem, nie wierzyła w powrót na Mazury.
Pozostali we wsiach mieszkańcy zostali zatrudnieni do prac. Zboże nie wymłócone miało być przewiezione na teren powiatu giżyckiego. Powiat miał być pozbawiony koni, bydła, płodów rolnych jak zboże, ziemniaki. W rejon powiatu giżyckiego doprowadzono 28 tysięcy sztuk bydła i 8 tysięcy koni. 
21 stycznia 1945 r.,  z miasta wycofały się oddziały Volkssturmu. Uznano, że słabo uzbrojone oddziały nie mają żadnych szans powstrzymania nacierających żołnierzy sowieckich.

22 stycznia i 23 stycznia 1945 r. na teren powiatu  wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej. Kilkumiesięczny pobyt żołnierzy radzieckich w powiecie oleckim przyniósł bardzo wiele szkód, strat i tragedii ludzkich. Starano się jak najwięcej dóbr wywieźć w głąb Związku Radzieckiego, co nieraz przybierało formę zorganizowanej i wszechstronnej grabieży.
Bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych, kiedy wszyscy uznali, że najgorsze już minęło nastąpiły aresztowania i wywózki w głąb Związku Sowieckiego pozostałej ludności. Ponieważ mężczyzn do 55 roku tu już nie było, bo każdy kto z nich mógł unieść karabin został wcielony do Wehrmachtu, to rekrutacją objęto także starszych i młodszych oraz dziewczęta i kobiety. Wszystkim podczas rozmowy z funkcjonariuszami NKWD zarzucano członkostwo organizacji, związanych z reżimem Hitlera.

W 1946 r. w powiecie oleckim nadal mieszkało 756 Niemców (czyli 6,2% ogółu mieszkańców). Na teren powiatu oleckiego zaczęli przyjeżdżać osadnicy z okolic Suwałk i Augustowa. Proces zasiedlenia i tworzenia nowej struktury agrarnej trwał do 1950 r. 19 sierpnia 1946 r. uruchomiono linię kolejową Olecko – Ełk. Większość wsi w powiecie oleckim została zelektryfikowana do 1949 r. 

W latach pięćdziesiątych założono w Norach Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR), a w pobliskich wsiach Kółka Rolnicze i spółdzielnie produkcyjne oraz zespoły przysposobienia rolniczego 
W 1958 r. powstał Inspektorat PGR w Olecku, który swoim zasięgiem obejmował powiaty: olecki, sejneński i augustowski. W jego skład weszło 30 PGR-ów (wśród nich Nory). 
PGR Nory do 1970 r. było przedsiębiorstwem jednozakładowym o powierzchni ogólnej 942 ha, w tym 894 ha użytków rolnych. Produkcja towarowa netto na 1 ha użytków rolnych osiągnęła wartość 7,9 tysiąca złotych, co dało gospodarstwu trzecie miejsce wśród PGR-ów północno wschodniej części Polski. 
Wyniki finansowe w latach 1967—1970 były następujące: 1967/1968 — 2,0 miliony złotych zysku 1968/1969 — 1,7 miliona złotych zysku 1969/1970 — 2,1 miliona złotych zysku.
Osiągnięte wyniki świadczyły o wyjątkowej pracy przedsiębiorstwa. Na szczególne wyróżnienie zasłużyli: dyrektor PGR-u Antoni Klepacki (pracujący na tym terenie od 1945 r.), zootechnik mgr inż. Stanisława Karna (ukończył WSR w Olsztynie, poseł na Sejm VI kadencji), zastępca dyrektora mgr inż. Marian Kowalczyk (absolwent WSR w Lublinie). PGR Nory specjalizował się w produkcji zwierzęcej, posiadał bazę eksportową byków. Osiągał wydajność ponad 400 litrów mleka od 1 krowy. Wśród wielu zasłużonych dla tego przedsiębiorstwa członków załogi wymieniano kombajnistów Kłuskę i Zielińskiego oraz brygadzistę Kotarskiego. 
Na początku lat siedemdziesiątych utworzono trzy przedsiębiorstwa wielozakładowe w Lenartach, Świętajnie i Norach. Przedsiębiorstwo Nory liczyło 2400 ha i obejmowało Nory, Nowy Młyn i Gąsiorówko.
W latach 1992 – 1993 większość PGR-ów postawiono w stan likwidacji. Majątek PGR-ów został przejęty przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Część gospodarstw została wydzierżawiona prywatnym osobom, przyczyniając się do powstawania wielkoobszarowych gospodarstw rolnych.

Widok z północy na majątek Nory w 2024 r.

W latach 70-tych XX wieku przeprowadzono remont dworu.

W 1993 r. na zlecenie Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie opracowano dokumentację zabytków zespołu dworsko-parkowego.

Do zespołu dworsko-parkowy w Norach prowadzą bramy wjazdowe: jedna na podjazd pałacowy, druga do części gospodarczej. Od wschodu zespołu przepływa rzeka Lega. 
W południowej części założenia rozciąga się park podchodzący od wchodu do rzeki. Zespół o zabudowie swobodnej rozrzuconej. Zabudowa gospodarcze rozciąga się wzdłuż drogi w kierunku północnym. Pałac z parkiem jest przesunięty z osi założenia na wschód. Usytuowanie stodoły i jednego budynku inwentarskiego sugeruje, że pierwotnie zabudowa gospodarcza była wzniesiona wokół prostokątnego podwórca.

Rzut parteru dworu w Norach. Nory, zespół dworsko-parkowy. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Numer karty: 9737, kartę wykonali: A. Żywiczyński, A. Żulpa, M. Ambrosiewicz,, listopad 1994 r., Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Dokument w PSOZ OW Suwałki.

Układ zespołu mocno zatarty przez powojenne przekształcenia i rozbudowę w kierunku północnym. Wiele budynków przebudowano zmieniając ich pierwotny kształt i formę. Zmiany te dotyczą również pałacu.
Budynek dworu trójtraktowy, na planie wydłużonego prostokąta z czterokolumnowym podjazdem od północy, prostokątną werandą od wschodu i półkolistym ryzalitem od południa. Fundamenty i cokół wykonane są z kamienia łamanego, ściany zewnętrzne i część wewnętrznych z cegły ceramicznej, pełnej na zaprawie wapiennej. Budynek podpiwniczony, piętrowy, kryty dachem czterospadowym. Powierzchnia użytkowa dworu wynosi 1329 m2.

Rozległy niegdyś park został całkowicie zniszczony, zachowało się tylko kilka starych drzew. 

Elewacja północna dworu w Norach. Nory, pałac. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Numer karty: 9737, kartę wykonali: A. Żywiczyński, A. Żulpa, M. Ambrosiewicz, październik 1993 r., Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Dokument w PSOZ OW Suwałki.

Elewacja południowa dworu w Norach.  Nory, pałac. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Numer karty: 9737, kartę wykonali: A. Żywiczyński, A. Żulpa, M. Ambrosiewicz, październik 1993 r., Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Dokument w PSOZ OW Suwałki.

Obora i chlewnia w północnej części zespołu. Nory, zespół dworsko-parkowy. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Numer karty: 9737, kartę wykonali: A. Żywiczyński, A. Żulpa, M. Ambrosiewicz, listopad 1994 r., Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Dokument w PSOZ OW Suwałki.

Odbudowany dwór w Norach. Stan z 2011 r.

Dawna rezydencja Hillmannów wraz z budynkami gospodarczymi należy obecnie do osoby prywatnej. W Norkach znajduje się przedsiębiorstwo, które produkuje akcesoria ogrodowe i inne produkty z drewna. Na wschód od dawnego dworu znajduje się opuszczony i zaniedbany cmentarz rodzinny mieszkańców majątku Nory (Nordental).

Nagrobki na cmentarzu rodzinnym Hillmannów w Norach.

Widok ogólny na cmentarz dworski.

Abraham Adolf Hillmann. Urodził się 13 maja 1790 r. w Sedrankach, zmarł 23 stycznia 1858 r. w Norach,  w wieku 67 lat.  Obok pochowana została żona Henriette Hillmann z domu Klein (ur. 9.02.1793 r. - Kl. Sunkeln z okolic Darkehmen, (ros. Озёрск), zm. 13.05.1864 r., w wieku 71 lat).

Arno Hillmann (ur. 24.08.1844 r. w Goldenau, zmarł 22.02.1908 r.,  w wieku 63 lata), jego ojcem był Adolf Hillmann (1815-1880). Pochowany został z żoną Berthą Hillmann z domu Hampe ( ur. 21.05.1848 r., zmarła 13.02.1932 r., w wieku 83 lat).

Kurt Hillmann, doktora filozofii (ur. 31.07.1877 r., zmarł  1.07.1920 r., w wieku 42 lat). Jego rodzicami byli: Arno Hillmann (1844-1908) i Bertha Hampe (1848-1932).

Olga Hillmann (z domu Hampe) druga żona Rodericha Hillmanna (ur. 20.02.1851 r. w Wittichsfelde, zmarła 27.10.1925 r. w Norach, w wieku 74 lat).

Widok z cmentarza na dwór w Norach.

Kilka lat temu otrzymałem list z Saint Augustine (Floryda, USA) od Klausa Diestela - potomka Abrahama Hillmanna, który pisał: 

Jestem świadomy i dumny nie tylko ze swojego niemieckiego, ale i polskiego pochodzenia. Zapewne wiesz, że posiadłość Nordental do końca II wojny światowej była własnością Hillmannów.

Potem opisał rodzinne historie związanez posiadłością Hillmannów.
„Po zajęciu Berlina przez Napoleona król Prus Fryderyk III wyjechał do Królewca (Königsberg), podczas gdy jego żona, królowa Luiza, nadal przebywała w Berlinie. Obawiając, że zostanie schwytana przez Napoleona uciekła z miasta, aby dołączyć do męża w Królewcu. Wybrała okrężną drogę przez Mazury. Trasa przejazdu prowadziła koło Nor. W pobliżu posiadłości w dyliżansie złamała się oś. Hillmannowie udzielili pomocy i zaproponowali królowej swój zaprzęg. 
W majątku Nory naprawiono dyliżans i po zakończeniu wojny Hillmannowie napisali do króla list z pytaniem, gdzie mają odesłać królewski powóz. W odpowiedzi otrzymali list od króla, w którym dziękował rodzinie za lojalność i pomoc. Król pozwolił na zatrzymanie powozu i pozostawienie na nim herbu królewskiego. Przed II wojną światową właściciel majątku Roderich Hillmann, wysyłał powóz na stację kolejową w Olecku, ilekroć odwiedzał go ulubiony gość.
Innym ważnym powodem, dla którego królowa przybyła do Nor, mógł być fakt, że najlepsze konie z królewskiej stajni zostały ukryte przed rekwizytorami armii napoleońskiej. Kiedy do majątku przybyli rekwizytorzy, zabrali tylko z pastwisk konie właścicieli majątku. Cenne konie królewskie zostały ukryte w lasach. Za ten czyn Hillmannowie zostali wyniesieni do rangi arystokracji, to znaczy otrzymali tytuł szlachecki, jednak niezbyt często umieszczali „von” przed swoim nazwiskiem. Dokumenty dotyczące szlachectwa były wystawione w witrynie w sali balowej rezydencji w Norach, która niestety została zrównana z ziemią podczas bitwy w I wojnie światowej. 
Po II wojnie światowej moja matka (Cornelie Hillmann) była jedyną osobą, która posiadała pamiątki i zdjęcia Nordenthal. Żyła wówczas na granicy ubóstwa. Nigdy nie zapomnę Jej zbolałej twarzy. 
Kiedy ostatnia właścicielka majątku w Norach Olga Becker (z domu Hillmann) wystąpiła o odszkodowanie za utracony majątek Cornelia wydarła zdjęcia ze swojego albumu, aby umożliwić ciotce przedstawienie fotografii z majątku do dokumentacji. Olga Becker uzyskała dziesięć procent szacunkowej wartości jej majątku. Po otrzymaniu odszkodowania wkrótce zmarła a pieniądze przeszły na trójka jej dzieci.
Tak więc, drogi Panie Kunicki - dobranoc, bo jest już grubo po północy. W myślach jeszcze słyszę słowa mojej mamy, która tak mówiła do dzieci: „Do koszyka i w drogę".
Z serdecznymi pozdrowieniami, Klaus Diestel.

Cornelie Hillmann (Diestel) ur. 14 lipca 1918 r.  Królewiec, Prusy Wschodnie, Niemcy. Zmarła w 1980 r. w wieku 62 lat. Była córką Kurta Hillmanna (1877-1920) i Marthy Hampe (1882-).
30 lipca 1937 r. wyszła za mąż za Carla Alfreda Diestela (1900-1974). Małżeństwo miało dwoje dzieci: Carl-Botho i Klausa.  Carl-Botho Diestel  mieszkał w Paryżu a Klaus w Saint Augustine na Florydzie.  Oboje urodzili się i wychowali w Langenargen am Bodensee w południowych Niemczech. W 2025 r.  Klaus miałby 81 lata a jego brat  84 lata. Klaus i Carl-Botho nie odpowiadają już  na moje e-maile.

Autor artykułu na cmentarzu rodzinnym Hillmannów w pobliżu majątku Nory. 

• Życie i twórczość Theo von Brockhusena z Olecka 

• Paulina z baśni bez morału.

Literatura:

• Aus Treuburgs "Okelkammer", Druck und Verlag, F.W.Czygan Treuburg, Heft 6, 1940.
• Biallas G., , Die Ortsgeschichte der Gemeinde Satticken, W: “Treuburger Heimatbrief ” 1991, Nr. 21, s. 54.
• Białuński G., Kolonizacja "Wielkiej Puszczy" (do 1568 roku) - starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002, s. 154.
• Bojakowska I,. Król J., Marczak M,. Kwecko P., Tomassi-Morawiec H., Zbigniew Złonkiewicz Z,. Objaśnienia do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000. Arkusz WIELICZKI (146). Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy. Warszawa 2012.
• Engler A., Botanische Jahrbücher für Systematik, Pflanzengeschichte und Pflanzengeographie. S. 834. Stuttgart: Schweizerbart 1881.
• Briefe nach Königsberg Ferdynand Gregorovius (1821–1891). Dominik Fugger, Nina Schlüter. Verlag C.H.Beck. Monachium 2013.
• Borchers W., Johann Junge J.,  Holsten H., Landwehr-Infanterie-Regiment 76 im Weltkriege. Druck R. Stelzer, Stade 1938.
• Czygan S., Seedranken. W: „Treuburger Heimatbrief” 40, 2000, s. 44.
• Der Herbst-Feldzug 1914: im Westen bis zum Stellunskrieg im Osten bis zum Rückzug: mit achtzehn Karten und vierzehn Skizzen, Berlin. 1929.
• Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010.
• Frenzel  J. T., Beschreibung des Kreises Oletzko, Regierungsbezirks Gumbinnen, in geschichtlicher, statistischer und topographischer Beziehung. Marggrabowa: Peglau 1870. 
• Fugger D.,  Ein Leben als Privatgelehrter. Ferdinand Gregorovius in seinen Briefen nach Königsberg. W: Ders. und Nina Schlüter (Hrsg.): Ferdinand Gregorovius: Briefe nach Königsberg 1852–1891. C. H. Beck, München 2013, S. 7–31.
• Goldbeck J. F., Volständige Topographie des Königreichs Preussen. Erster Theil. ... welcher die Topographie von Ost-Preussen enthält. Verfasser. 1785. S. 107.
• Grenz R., Der Kreis Treuburg. Ein ostpreußisches Heimatbuch. Verlag Alfred Czygan, Treuburg, jetz Lübeck 1971. S. 411.
• Jackiewicz-Garniec M., Mirosław Garniec M., Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich. Olsztyn 2001.
• Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West-Preussen nebst dem Netzdistrict aufgenommen unter Leitung des Königl. Preuss. Staats Ministers Frey Herrn von Schroetteer in den Jahren von 1796 bis 1802. S. Schropp u. Comp. Berlin 1802-1812.
• Köhler O., Landwirtschaftliches Güter-Adreβbüch für die Provinz Ostpreuβen mit Anhang: Memelland […]. Reichenbach’sche Verlagsbuchhandlung. Leipzig 1922.
• Kondracki J., Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2023.
• Kondracki J., Polska Północno-Wschodnia. PWN, Warszawa 1972.
• Kozłowska E., Olecko 1945 - 2018. Redaktor Pracownia Wydawnicza "ElSet", Elżbieta Skóra. Wydawca: Wydano ze środków Gminy Olecko, 2019.
• Kozłowska E., Theodor Adolf Hillmann von Brockhusen - mazurski Vincent van Gogh. W: MASOVIA, Tom 15 (2018). S. 55.
• Krzywicki T,. Smolska E,. Szwarczewski P,. Etapy rozwoju sandru olecko-rajgrodzkiego na tle faz recesyjnych zlodowacenia Wisły w nawiązaniu do wybranych cech strukturalno-teksturalnych osadów. W: Słupskie Prace Geograficzne 4, 2007.
• Kunicki J., Zapomniana Wielka Wojna 1914-1918. Ziemia Olecka. Pracownia Wydawnicza ELSET. Olecko 2021.
• Landwirtschaftliches Güteradreßbuch für die Provinz Ostpreußen - Niekammer. Verzeichnis sämtlicher Rittergüter. Güter und größeren Bauernhöfe. Bearbeiter Julius Emst. Reichenbachsche Verlagsbuchhandlung Leipzig 1920.
• Landwirtschaftliches Güter-Adressbuch für die Provinz Ostpreussen mit Anhang: Memelland. Reichenbach'sche Verlagsbuchhandlung. Leipzig 1922
• Leński. W: Treburger Zeitung 1957/3. Heimatblatt des Kreises Treuburg von Albrecht und Hildegard Czygan.
• Map of Kingdom of Prussia. Map XXIX. vergrösserte Sectiones der General-Charte von dem Königreich Preüssen wie daselbe in 4. folgende Districte abgetheilet als… [W:] Szeliga J., Działalność kartograficzna Samuela i Jana Władysława Suchodolców w Prusach w XVII i XVIII wieku. Biblioteka Narodowa. Zakład Zbiorów Kartograficznych. Warszawa 2004.
• Meyers Orts- und Verkehrs-Lexikon des Deutschen Reichs. 5th edition. Uetrecht, E. (Erich) Leipzig and Wien: Bibliographisches Institut, 1912.
• Nory, pałac. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Numer karty: 9737, kartę wykonali: A. Żywiczyński, A. Żulpa, M. Ambrosiewicz, październik 1993 r., Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Dokument w PSOZ OW Suwałki.
• Nory, zespół dworsko-parkowy. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Numer karty: 9737, kartę wykonali: A. Żywiczyński, A. Żulpa, M. Ambrosiewicz,, listopad 1994 r., Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Dokument w PSOZ OW Suwałki.
• Ostpreußisches Güter-Adreßbuch - Niekammer. Verzeichnis sämtlicher Güter. Bearbeiter Paul Niekammer. Verlag P.Niekammer Stettin 1905.
• Paray s Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. Vollständiges Adreßbuch sämtlicher Rittergüter. Güter und größerer Höfe. Provinz Ostpreußen. Herausgeber: Landwirtscliaftskammer. Verlag Paul Parey Berlin 1929/30. 
• Silke Osman. Längst fällige Retrospektive. W: Das Ostpreußenblatt, Nr. 48, 4.12.1999 r. S. 9.
• Szeliga J., Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Published 1997 by Biblioteka Narodowa in Warszawa.  1997.
• The Roman journals of Ferdinand Gregorovius, 1852-1874 by Gregorovius, Ferdinand, London, G. Bell & sons, 1907. S. 100.
• Theodor v. Brockhusen. W: „Treuburger Heimatbrief” 8, 1984, s. 8.
• Theodor v. Brockhusen. W: „Treuburger Heimatbrief” 47, 1984, s. 52.
• Therre H., Theodor von Brockhusen. W: „Treuburger Heimatbrief” 42, 2001, s. 52.
• Toeppen M., Geschichte Masurens: ein Beitrag zur preußischen Landes - und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen. Danzig. 1870.
• Topographische Karte (Messtischblätter) 1:25000, 20101 Wallenrode. Königliche Preussische Landesaufnahme, Reichsamt für Landesaufnahme, Berlin 1943.
• Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
• Treburger Zeitung 1961/24/33. Heimatblatt des Kreises Treuburg von Albrecht und Hildegard Czygan.
• Tutlies A., Güter und Großbauernhöfe im Kreis Treuburg/Oletzko. Kreisgemeinschaft Treuburg, 2001.
• Tutlies A., Heiteres Und Ernstes Aus Oletzko: Ein Landkreis In Ostpreussen. Books on Demand. 2007.
• Tutlies A., Menschen aus dem Kreis Treuburg, Oletzko. Kreisgemeinschaft Treuburg, 2002.
• Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w roku 2011. Biblioteka Monitoringu Środowiska, WIOŚ, Olsztyn 2012. 
• Wakar A., Z dziejów wsi, w: Olecko - z dziejów miasta i powiatu. Wyd. Pojezierze, Olsztyn 1974.
• Walesrode L., Der Storch von Nordenthal. Ein wahrhaftiges Märchen, Hoffmann und Campe, Hamburg 1857.
• Wehner H. Landwirtschaftliches Adressbuch der Domänen, Rittergüter, Güter und Höfe in der Provinz Ostpreussen. Verlag von Niekammer's Adressbuchern G.m.b.H. Leipzig 1932.

Zasoby internetowe:

• https://www.geneanet.org
• https://de.wikipedia.org/wiki/Nory
• Czaplicki J., Karczewska M., 76. Regiment Piechoty Landwehry – część 3 - Kocioł czarownic. [W:] https://ostroleka-i-okolice-1915.blogspot.com/2023/10/76-regiment-piechoty-landwehry-czesc-3.html

Józef Kunicki
2025