W powiecie oleckim jezior większych od 100 ha jest osiemnaście, pięć przekracza 50 ha, a osiemnaście — 10 ha. Największymi jeziorami są Łaźno, Oleckie Małe i Oleckie Wielkie.
Głębokość żadnego z jezior oleckich nie przekracza 50 metrów. Najgłębszymi są: Oleckie Wielkie (45,2 m) oraz Dobskie (43,3 m), (według pomiarów z IG PAN z 1953 roku odpowiednio 36,5 oraz 25,0 m), cztery dalsze jeziora przekraczają 20 m głębokości maksymalnej.
Różnica poziomu jezior powiatu oleckiego sięga 102 metrów. Trzy jeziora (o powierzchni 1,1—2,8 ha) leżą powyżej 200 m n.p.m., jedenaście — powyżej 175, a dwadzieścia siedem — powyżej 150. Najwyżej wzniesionym (220 m n.p.m.) jeziorem jest małe (1,3 ha) oczko na północ od miejscowości Wężewo, najniżej położone (118 m n.p.m.) jest małe jeziorko (1,3 ha) ma południowy wschód od Olecka.
Szczególnie bogata w wody jezior jest zachodnia część powiatu. Zespół jezior: Łaźno, Szwałk Mały i Wielki, Kociołek, Mazury, Piłwąg oraz Lity-gajno stanowi blisko 33% ogólniej powierzchni wód jeziornych powiatu. Drugi kompleks jezior otacza Olecko (Kukowino, Dudeckie, Zajdy, Dworackie — na południowy zachód od miasta oraz Olecko Wielkie i Małe, Sedraneckie i Dobskie).
Jeziora w gminie Kowale Oleckie
Błotne (3,7 ha) – GPS: 54°07’14” 22°24’53” – małe śródpolne, bezodpływowe; położone na terenie wsi Rogówko.
Ciche (16 ha) – GPS: 54°07’06” 22°15’38” – leży na zachód od m. Zawady Oleckie; długie na 750 m i szerokie na 300 m. Długość linii brzegowej wynosi 2800 m. Przez zbiornik przepływa ciek odwadniający zachodnią część Puszczy Boreckiej do Mazurki. Na półwyspie po stronie zachodniej interesujące ślady dawnego grodziska.
Czarne (38,4 ha) – GPS: 54°07’00” 22°28’18” – pomiędzy wsiami Biała Olecka i Monety. Długość zbiornika to 1650 m, a szerokość wynosi 300 (linia brzegowa – 4300 m). Przez jezioro przepływa Lega. Jezioro ma w większości trudno dostępne brzegi, chociaż od strony wsi Monet istnieje tradycyjna „plaża leśna”.
Czerwony Dwór (5,42 ha) – GPS: 54°08’17” 22°12’30” – położone na północ od m. Czerwony Dwór w Puszczy Boreckiej, 200 m na zachód od drogi do Jabłonowa. Zbiornik nieduży (400 m na 200 m) i jest odwadniany systemem cieków i rowów do jeziora Szwałk Wielki.
Głębokie (7,5 ha) – GPS: 54°06’46” 22°16’00” – na południe od jeziora Ciche, na południowy-zachód od Zawad Oleckich. Brzegi strome do 15 m nad lustrem wody. Długość 430 m, szerokość 200. Jest zbiornikiem bezodpływowym.
Golubie, Gołębie (12,5 ha) – GPS: 54°06’14” 22°26’46” – małe jezioro przy wsi Golubki, na południowy-wschód od Stożnego. Zbiornik leży na cieku Sedranka, odprowadzającym wody do Legi. Jego długość 700 m, a największa szerokość 300 m.
Kociołek (9,07 ha) – GPS: 54°06’00” 22°15’20” – nieduże jezioro na wschód od jeziora Szwałk. Nadmiar wód odprowadzany jest niewielkim ciekiem do rzeki Mazurki poprzez zarastające jezioro Mazury.
Marki (3,3 ha) – GPS: 54°06’25” 22°16’50” – leży na południe od Zawad Oleckich. Jest to małe jeziorko połączone ciekiem z płynącą obok rzeką Mazurką. Długość zbiornika 200 m, szerokość 180 m.
Pilwąg, Piłwąg (135 ha) – GPS: 54°07’04” 22°10’22” – leży w systemie jezior Puszczy Boreckiej, pomiędzy jeziorami Szwałk Wielki i Łaźno. Posiada trzy wyspy o powierzchni 1,69 ha. W północno-wschodniej części jest zasilane krótkim połączeniem, wodami jeziora Szwałk Wielki. W południowej części znajduje się odpływ do jeziora Łaźno. Jezioro ma brzegi otoczone lasem mieszanym. Maksymalna głębokość zbiornika wynosi 3,6 m, długość 2330 m, szerokość około 1 km. Jezioro leży na szlaku Czarnej Strugi – Łaźnej Strugi w obszarze rezerwatu przyrody „Mazury”.
Rdzawe, Rdzawe k. Jabłonowa (6,5 ha) – GPS: 54°09’22” 22°15’45” – bardzo interesujące jeziorko na granicy gmin Gołdap i Kowale Oleckie, na północny wschód od miejscowości Jabłonowo. Stanowi je przepływowy zbiornik (500 m na 150 m), wypełniający głęboki wąwóz o stromych zboczach. Jezioro stanowi jednocześnie najniżej położony obszar na terenie Garbu Szeskiego. Przez jezioro z okolic dawnej wsi Rdzawe przepływa interesujący strumień o nazwie Rdzawka.
Szwałk Wielki (213,4 ha) – GPS: 54°07’03” 22°12’05” – położone w pobliżu wsi Szwałk, na północ od jeziora Łaźno w dorzeczu rzeki Ełk. Przepływa przez nie Czarna Struga, strumień płynący obok osady Czerwony Dwór, który uważa się za początkowy odcinek Łaźnej Strugi. Zbiornik ma długość 3800 m i szerokość 900 m. Linia brzegowa sięga 10 km. Głębokość maksymalna 11 m, a średnia jedynie 5 m. Na jedynej wyspie utworzono w 1975 roku rezerwat „Wyspa Lipowa na Jeziorze Szwałk Wielki” w celu zachowania lasu liściastego o naturalnym charakterze. Występuje tu: leszcz, szczupak, stynka, płoć, okoń, węgorz, lin, krąp i sandacz.
Szwałk Mały (ok. 66 ha) – GPS 54°06’16” 22°14’22” – położony jest na południe od wsi Szwałk i na wschód od jeziora Szwałk Wielki. Ma głębokość maksymalną 11 m, a średnią 4 m. Urozmaicona linia brzegowa sprzyja głównie karpiowatym. Jest tu również sztucznie wprowadzony sandacz. Rekordy karpia na tym jeziorze to 28 kg i 32 kg.
Ślepek (2,21 ha) – GPS: 54°07’09” 22°15’03” – małe, wydłużone jeziorko (500 m długość, 140 m szerokość) na cieku płynącym do Mazurki przez jezioro Ciche. Na północ od wsi Szwałk.
Jeziora w gminie Olecko
Boczne (6,4 ha) – GPS: 54°04’12” 22°23’56” – położone na południe od Olszewa, na północny wschód od Olecka. Tworzy je niewielki zbiornik (450 m na 160 m) na rzece Połomka (zasila Łaźną Strugę). Jest to jedno z kilku małych jezior tworzących malowniczą grupę Jezior Olszewskich. Wlot Połomki z jeziora Olszewskiego z północnego zachodu, wypływ do jeziora Gordejki z południowego krańca, w pobliżu połączenia z jeziorem Głębokim.
Dobskie (162 ha) – GPS: 54°02’32” 22°24’55” – położone 5 km na zachód od Olecka. Głębokość maksymalna zbiornika wynosi 43,3 m, natomiast średnia – 11,1 m. Nad jeziorem leżą Dobki, Gordejki, Duły i Jaśki. Jezioro ma kształt rynny długości 5460 m i szerokości – 620. Otoczenie stanowią grunty orne, pastwiska i osiedla. W części wschodniej jeziora jest górka podwodna widoczna już na głębokości 1 m. Można tu złowić płotkę, sielawę, leszcza, sieję, węgorza, szczupaka, lina, okonia.
Głębokie (10,5 ha) – GPS: 54°04’06” 22°23’31” – około 0,7 km od wsi Olszewo, 8 km od Olecka. Długość zbiornika wynosi 580 m, szerokość – 250. Południowy brzeg jest stromy i gęsto porośnięty drzewami, północny wychodzi na pola uprawne i łąki. Jezioro należy do zespołu jezior olszewskich.
Gordejskie, Ostrów (7,5 ha) – GPS: 54°03’48” 22°24’39” – leży na południe od jeziora Olszewskiego na północ od Gordejek Małych. Obecnie jezioro zarasta i charakter wyspy zaciera się. Zbiornik jest siedliskiem ptactwa wodnego i należy do zespołu jezior olszewskich. Przez zachodnią część jeziora przepływa rzeka Połomka. Brzegi są niedostępne oraz otoczone podmokłymi łąkami i bagnami. Można tu złowić szczupaka, okonia, lina, karasia, płotkę.
Juchówko Małe, Juchówek (20,6 ha) – GPS: 53°57’19” 22°26’05” – malownicze jezioro leżące na zachód od drogi Gąski – Giże; zasilane strumieniem spływającym od wsi Ślepie, zwanym Ślepianka. Po zachodniej stronie miejsca rekreacyjne.
Kociołek (12 ha) – GPS: 54°03’02” 22°19’57” – 1,7 km na północ od wsi Mazury, w pobliżu Mazurskie Jezioro, dorzecze rzeki Bierka.
Kuliste (15,8 ha) – GPS: 54°04’03” 22°25’56” – położone pomiędzy jeziorem Gordejskim a Sedraneckim. Jest zbiornikiem bezodpływowym. Od południa stromy brzeg sięga wzniesień wyniesionych nawet 25 m nad poziomem jeziora.
Łęgowskie (10 ha) – GPS: 54°05’06” 22°26’11” – położone we wsi Łęgowo, 3 km od Sedranek, 6 km od Olecka. Wody jeziora przenoszone są malowniczym ciekiem z południowo-zachodniego krańca do jeziora Sedraneckiego. Występuje tu między innymi szczupak i lin.
Oleckie Małe (223,39 ha) – GPS: 53°59’27” 22°32’10” - leży na południe, około 3 km od Olecka. Dzieli się na dwie części – głębszą północną i płytszą południową, na której są dwie wyspy. Długość jeziora 4455 m, zaś szerokość to 820 m. Linia brzegowa biegnie 12100 m. Przez jezioro przepływa Lega. Brzegi porasta niewiele roślin, głównie: trzcina, sitowie, tatarak. Można tu złowić leszcza, węgorza, płotkę, lina, szczupaka, okonia, krąpa, stynkę, wzdręgę, karasia, sieję i sandacza.
Oleckie Wielkie (227,3 ha) – GPS: 54°03’27” 22°29’42” – głęboki, rynnowy zbiornik o wysokich brzegach rozciągający się z południowego wschodu na północny zachód, po wschodniej stronie Olecka. Jezioro ma długość 4860 m, szerokość do 1110 m. Od północy wpływa do niego rzeka Lega. Długość linii brzegu, który porasta głównie trzcina, sitowie jeziorne, pałka szeroko i wąskolistna, wynosi 10950 m. Można tu złowić węgorza, szczupaka, lina, okonia, leszcza, płotkę, stynkę, ukleję, karpia, troć, suma, jazgarza, sporadycznie sieję i sielawę. Nad jeziorem miejsca rekreacyjne.
Olszewskie (14 ha) – GPS: 54°04’06” 22°23’31” – leży na południowej granicy Garbu Szeskiego, przy wsi Olszewo. Zbiornik leży na cieku Połomka, który łączy ciąg atrakcyjnych jezior: Olszewskie, Boczne i Głębokie oraz Gardejskie. Długość jeziora wynosi 900 m, szerokość 200 m. Długość linii brzegowej sięga 2200 m. Zbiornik znajduje się w dorzeczu rzeki Ełk.
Romoły, Rumity, Romoty (46,94 ha); GPS: 54°02’53” 22°20’47” – leży na południe od szosy Olecko –Giżycko, w odległości około 10 km od Olecka. Długość zbiornika 1450 m, największa szerokość – 350 m. Głębokość jeziora sięga 11,5 m. Otoczenie zbiornika od strony północnej stanowią grunty orne i pastwiska, od strony południowej las iglasty. W pasie przybrzeżnym dominują trzciny, tatarak, skrzyp, pałka wąskolistna, ramienice, grążel żółty, grzybień biały, osoka aloesowa. Od północy wpływa ciek Romoła. Można tu złowić leszcza, płotkę, okonia, szczupaka, węgorza, sandacza, krąpa, wzdręgę, suma.
Ryzonka Duża (15,05 ha) – GPS: 54°02’36” 22°21’44” – podłużny zbiornik położony na wschód od jeziora Romoły. Od północnego zachodu małym przepływem połączone jest z jeziorem Romoły. Wydłużona dolina, w której mieści się jezioro, oddzielona jest niewielkimi wałami od leżącego na południu, 10 m wyżej, jeziora Dobskiego.
Ryzonka Mała (6,42 ha) – GPS: 54°02’24” 22°21’05” – niewielki przepływowy zbiornik na południe od jeziora Romoły. Od północy wpływa do niego Romoła, a uchodząc od południa oddaje wody Połomce w okolicy jeziora Świętajno. Brzegi jeziora silnie zarośnięte, szczególnie przy zachodnim brzegu.
Sedranki, Sedraneckie (80,12 ha) – GPS: 54°04’11” 22°27’46” – duże jezioro położone przy szosie Olecko – Gołdap. Jezioro jest wydłużone, lecz niezbyt szerokie (maksymalnie 450 m), przy tym linia brzegowa 7600 m. Głębokością sięga 29,5 m. Nad jeziorem jest kąpielisko z pomostami i kładki do wędkowania. Brzegi w trzech czwartych porastają kępy trzciny i sitowia. Można tu złowić troć jeziorową, sieję, sielawę, płotkę, wzdręgę, leszcza, karpia, ukleję, lina, karasia, okonia, jazgarza, sandacza, szczupaka, suma, miętusa i węgorza.
Zajdy (62,5 ha) – GPS: 53°58’29” 22°25’09” – piękne jezioro leżące przy wsi Zajdy (założona w XVI w.). Jest długie na 1500 m, szerokie – 420 m. Średnia głębokość jeziora to 8 m. Długość linii brzegowej 5100 m. Posiada kilka pięknych zatok i półwyspów. Brzegi są strome i bezleśne.
Jeziora w gminie Świętajno
Chełchy, Kiełki (24,99 ha) – GPS: 54°02’01” 22°17’23” – położone między wsiami Dunajki i Chełchy. Jest długie 1,3 km i szerokie do 280 m. Długość linii brzegowej wynosi około 2900 m. Dochodzi do niego kilka cieków i rowów odwadniających okoliczne pola. Od południa połączone jest ciekiem z jeziorem Mulistym.
Długie (36,38 ha) – GPS: 54°03’26” 22°19’05” – położone na wschód od wsi Gryzy. Zbiornik jest długi 1700 m, szeroki do 330 m. Długość linii brzegowej około 5200 m. Od północy łączy się z jeziorem Stopka. Pomiędzy jeziorem Stopka a Długim – na wzniesieniu sięgającym 20 m nad lustro wody – mieści się dawne grodzisko z kamiennymi wałami.
Dudeckie (128 ha) – GPS: 53°58’42” 22°23’46” – leży po wschodniej stronie wsi Dudki. Ma cztery wyspy o łącznej powierzchni 2,5 ha. Głębokość maksymalna jeziora sięga 9,5 m. Od północnej strony dopływa Połomska Młynówka, wiodąc wody z jeziora Dobskiego i Zajdy. Z południa niewielki ciek doprowadza wodę z jeziora Kukowino. Zbiornik otoczony jest użytkami rolnymi, a z południowo-zachodniej strony zabudowaniami wsi Zabielne. Występują tu sieja, sielawa, pstrąg potokowy i węgorz.
Dworackie (93,5 ha) – GPS: 53°59’08” 22°20’21” – położone jest pomiędzy Świętajnem a wsiami Dworackie i Kondratowo – Rogowszczyzna. Jest to zbiornik wydłużony o głębokości maksymalnej 12,9 m, średniej zaś 5,5 m. Od strony wschodniej z jeziora Dudeckiego dopływa Połomska Młynówka, która odpływa w kierunku północno-zachodnim do jeziora Świętajno. Otoczenie jeziora stanowią głównie grunty rolnicze. Brzegi w niedużym stopniu porasta trzcina pospolita i tatarak.
Krzywe (186,37 ha) – GPS: 53°57’02” 22°18’10” – silnie wydłużone jezioro, położone obok wsi Krzywe. Ma maleńką wyspę (0,1 ha). Długość rynny zbiornika wynosi 5500 m, zaś szerokość sięga 730 m. Linia brzegowa ma prawie 13 km. Jezioro jest głębokie, z maksymalną głębokością 29,7 m i średnią – 10. Jezioro otaczają lasy, grunty orne, łąki, osiedla ludzkie i nieco nieużytków. Jest ono wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Ma kilka okresowych dopływów i odpływ w północno-zachodniej części do jeziora Łaśmiady. Występuje tu szczupak, węgorz, sum, okoń, karp, lin, leszcz, jaź, płoć, sieja, sielawa.
Kukowino, Kukówka (150,27 ha) – GPS: 53°57’31” 22°24’23” – położone na północ od wsi Kukówko. Posiada trzy wyspy (łącznie 3,4 ha) i maksymalną głębokość 14 m. Jego długość sięga 2700 m, zaś szerokość do 760 m. Wpływa doń strumień Ślepianka (od jeziora Juchówka). Odpływ wód następuje ciekiem do jeziora Dudeckiego. Jezioro otoczone jest gruntami ornymi oraz w niewielkim stopniu pastwiskami i lasem liściastym. Przy wschodnim brzegu istnieje zabudowa rekreacyjna.
Litygajno (172,50 ha) – GPS: 54°05’19” 22°11’07” – długie, rynnowe jezioro położone na zachód od jeziora Łaźno, na szlaku kajakowym rzeki Ełk. W północnej części zbiornika jest wyspa Ostrów (0,3 ha). Jezioro jest trudno dostępne z powodu otaczających go podmokłych łąk i bagien. Największą szerokość ma na wysokości wsi Zamoście – 740 m. Na północy ma dopływ z jeziora Łaźno. Na południowym krańcu odpływa do jeziora Łaśmiady rzeka Połom, będąca początkowym odcinkiem rzeki Ełk. Występuje tu lin, szczupak, sieja, węgorz, leszcz, płoć, sandacz.
Łaźno, Haszno (564 ha) – GPS: 54°05’30” 22°12’35” – długie na 5,5 km rynnowe jezioro przy wsiach Borki, Rogojny, Łaźne w dorzeczu rzeki Ełk. Jego długość – 6200 m, zaś głębokość do 18 m. Ma niskie brzegi, częściowo zalesione, podmokłe, zarośnięte sitowiem. Największą szerokość zbiornik posiada na wysokości wsi Borki – 1,8 km. Ma połączenia z sąsiednimi jeziorami Litygajno, Piłwąg i Szwałk Wielki. Głównymi dopływami zbiornika są rzeka Czarna Struga, niosąca wody z jeziora Pilwąg oraz rzeka Mazurka. Odpływ wód następuje przez Łaźną Strugę, która wypływa z północno-zachodniego krańca zbiornika w Zamościu. Na jeziorze jest jedna wyspa (około 1 ha). Występują tu: okonie, szczupaki, leszcze, krasnopiórki, płotki.
Mazury, Birek (39,36 ha) – GPS: 54°05’14” 22°15’40” – mały, mocno zarastający zbiornik przy wsi Mazury, w dorzeczu rzeki Bierka. Faktycznie powierzchnia wody to raptem 18 ha. Zbiornik leży na szlaku kajakowym rzeki Ełk, na jej początkowym biegu – rzece Mazurce.
Muliste, Bagniste, Mul, Bruk (42 ha) – GPS: 54°01’02” 22°19’05” – położony na południe od wsi Dunajek. Niegdyś zachodnia odnoga nosiła nazwę „Bruk”, wschodnia „Mul”, obecnie traktowane jako jedność. Brzegi zbiornika – wygiętego w charakterystyczną podkowę – otoczone są przez lasy i tereny rolnicze. Jego długość to ponad 2,5 km, zaś szerokość – prawie 500 m. Głębokość jeziora – 15 m. Ma połączenie z jeziorem Chełchy. Pośród ryb: płoć, karaś, wzdręga, leszcz, szczupak, okoń, lin, jazgarz, węgorz, lin, karp.
Stopka (15 ha) – GPS: 54°04’01” 22°18’21” – leży 800 m na wschód od wsi Gryzy. Jest długie 1000 m, szerokie około 200 m, z rozwiniętą linią brzegową długości około 3 km. Od południa oddzielone wzniesieniem dawnego grodziska jaćwieskiego od jeziora Długie.
Świętajno (88,45 ha) – GPS: 54°00’09” 22°18’47” – jezioro we wsi Świetajno i Sulejki. Zbiornik jest około 1700 m długi i 750 m szeroki. Posiada jedną wyspę (0,9 ha). Na południu łączy się z jeziorem Dworackim. Na północnym zachodzie wypływa z niego Połomka (Połomska Młynówka), dopływ rzeki Ełk. Rzeka ta stanowi doskonałą trasę spływów kajakowych poprzez Ełk do Biebrzy lub kanału Augustowskiego.
Opr. Ryszard F. Dutkiewicz.
Jeziora w gminie Wieliczki
W Gminie Wieliczki współcześnie nie ma jezior ale niedawno było jezioro Widne.
Widne Jezioro (niem. Widny See), (53°56'09.0"N 22°35'16.2"E), jezioro było na północ od wsi Puchówka. Z jeziora wypływała Wina Struga. Poziom wody w jeziorze został obniżony w celu pozyskania terenu na łąki oraz aby umożliwić wydobycie torfu. Jezioro było zaznaczone na mapach w 1930 r. Miało kształt koła o średnicy 400 metrów i powierzchni 16 ha.
Obecnie obszar ten pokrywa trzęsawisko z wielkoma gatunkami roślin:
- Eriophorum alpinum (Wełnianeczka alpejska)
- Carex heleonastes (Turzyca torfowa)
- Carex limosa (Turzyca bagienna),
- Carex rostrata (Turzyca dzióbkowata),
- Equisetum fluviatile (Skrzyp bagienny),
- Carex lasiocarpa (Turzyca nitkowata),
- Carex canescens (Turzyca siwa),
- Salix repens (Wierzba płożąca)
- Betula pubescens (Brzoza omszona).
Wokół znajduje sie wysoki las ze świerkiem pospolitym (Picea excelsa).
