Ustawa o ochronie przyrody z 2004 roku stanowi, że rezerwat to obszar obejmujący zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze oraz siedliska roślin, zwierząt i grzybów, a także twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki: fauna, flora, twory przyrody nieożywionej.
Rezerwaty w powiecie gołdapskim
Rezerwat leśny Boczki powstał w 1974 roku i chroni na obszarze 108,83 ha drzewostany naturalnego pochodzenia, leszczynowo-świerkowy las mieszany. Występuje także: lipa, wiąz, grab, świerk, klon, jesion, bory bagienne i bór świerkowy. Część rezerwatu Boczki zajmują kompleksy torfowisk. Rezerwat leży w środkowej części Puszczy Rominckiej.
Rezerwat florystyczny Czerwona Struga powstał w 1973 roku, by na obszarze 3,59 ha chronić pióropusznik strusi i rzadką u nas paproć. Nazwa rezerwatu nawiązuje do koloru wody, płynącej około 1,5 km doliną, w terenie bogatym w żelazowe rudy limo¬nitowe. Wartko płynący strumień uformował dolinę o stromych stokach, w wielo¬gatunkowym lesie liściastym z domieszką świerka. Dno doliny zajmuje łęg gniazdnicowo-olchowy z licznymi stanowiskami pióropusznika strusiego. Drzewostan tworzą olcha czarna, jesion wyniosły, wiąz górski. W runie prócz pióropusznika występuje też pokrzywa zwyczajna, ziarnopłon wiosenny, zawilec gajowy, zawilec żółty, gwiazdnica gajowa, czartawa pośrednia. Rezerwat leży w środkowej części Puszczy Rominckiej.
Rezerwat Dziki Kąt powstał w 1973 roku i na obszarze około 34 ha chroni ze względów naukowych i dydaktycznych bór sosnowo-świerkowy naturalnego pochodzenia i bory mieszane przypominające tajgę. Dominującym zespołem na terenie rezerwatu jest bór iglasty wilgotny, w którym przeważa świerk i sosna. Większość drzew ma ponad 180 lat. Rezerwat leży w północno-wschodniej części Puszczy Rominckiej.
Rezerwat Mechacz Wielki, powstał w 1974 roku – jeden z największych rezerwatów torfowiskowych w Europie o powierzchni 146,72 ha. W słabo wykształconej warstwie krzewów występuje pojedynczo świerk, brzoza omszona i podrost sosny. W runie dominuje wełnianka pochwowata, modrzewnica zwyczajna, żurawina błotna, mniej licznie występuje rosiczka okrągłolistna, żurawina drobnolistkowa, bażyna czarna, malina moroszka. W obrębie torfowiska wysokiego, reprezentującego zespół Sphagnetum magellanici, występują niewielkie płaty zespołów torfowisk mszysto-turzycowych: turzycy bagiennnej i przygiełki białej. Na obwodzie torfowiska występują płaty boru bagiennego, świerczyny na torfach oraz olesu. Rezerwat leży w zachodniej części Puszczy Rominckiej.
Rezerwat Uroczysko Kramnik, utworzony w 2002 roku na terenie otuliny Parku – rezerwat leśno-torfowiskowy o powierzchni 75,96 ha, z licznymi stanowiskami rzadkich i reliktowych gatunków roślin. Powołano go głównie dla za¬cho¬wania i ochrony stanowisk maliny moroszki Rubus chamaemorus oraz bagiennych zbio¬rowisk leśnych. Na jego terenie wyróżniono 227 gatunków roślin naczyniowych. Wśród nich znalazły się między innymi: stokłosa Benekena, kukułka Fuchsa, kukułka krwista, kukułka plamista, rosiczka okrągłolistna, bażyna czarna, kocanki piaskowe, groszek błotny, bagno zwyczajne, widłak jałowcowaty, widłak goździsty, czworolist pospolity, dziewięciornik błotny, biedrzeniec wielki, podkolan biały, podkolan zielonawy, malina moroszka, jeżogłówka najmniejsza, czarcikęs łąkowy, rutewka orlikolistna. Rezerwat leży na wschodniej krawędzi Puszczy Rominckiej.
Rezerwat florystyczno-faunistyczny Żytkiejmska Struga powstał w 1982 roku. Na 467,07 ha zachowuje typowe siedliska Puszczy, reprezentując bogaty zestaw zespołów leśnych z naturalnym ciekiem i obszarami bagiennymi. Torfowiska zajmują 91,3 ha. Starodrzew buduje głównie świerk pospolity, sosna zwyczajna, brzoza brodawkowata i omszona, miejscami olsza czarna oraz jednostkowo dąb szypułkowy, grab, lipa drobnolistna. Bogate jest runo leśne. Rośnie w nim borówka czarna, borówka brusznica, widłak jałowcowaty, sałatnik leśny, turzyca palczasta, skrzyp leśny, kostrzewa olbrzymia. W obniżeniach terenowych występuje niezapominajka błotna i kuklik zwisły. W dolinach, szczególnie w miejscach wysięku wód i na obrzeżach Strugi Żytkiejmskiej, wykształciły się płaty łęgu. Część gleb torfowych zalegających w dolinie Żytkiejmskiej Strugi porasta bór mieszany torfowcowy. Rezerwat ma interesującą i zróżnicowaną fauną. Występuje tu jeleń, sarna, łoś, dzik, lis, kuna leśna, jenot, borsuk, tchórz, łasica i wilk. W wodach żyje bóbr, wydra i piżmak. Rezerwat leży w północno-wschodniej części Puszczy Rominckiej.
Rezerwaty w powiecie oleckim
Rezerwat leśny Borki utworzono w 1958 roku w celu zachowania naturalnych lasów mieszanych i borów mieszanych bagiennych charakterystycznych dla Puszczy Boreckiej. W rezerwacie występują grądy grabowo-lipowe, łęgi i świerczyny na torfach. Lasy rezerwatu służą głównie celom naukowym i dydaktycznym. Rezerwat ma powierzchnię 232,00 ha. Występują na jego terenie między innymi perkoz, bocian czarny, kania czarna, bielik, kobuz, bekas, rybołów, słonka, żubr, ryś, łoś, jeleń, sarna, wilk, lis, jenot, dzik, piżmak, zając, borsuk, kuna leśna i tchórz. Rezerwat położony jest w centralnej części Puszczy Boreckiej przy drodze prowadzącej z Kruklanek do Czerwonego Dworu.
Rezerwat Cisowy Jar utworzono w 1937 roku (i odnowiono w 1959 roku) na powierzchni 10,68 ha. W terenie bogatym w strome wąwozy (nachylenie do 35o przy szerokości do 100 m i długości 900 m), porośniętym mieszanym lasem, rośnie około 1400 cisów. Rezerwat utworzony został dla ochrony krańcowego stanowiska cisa leżącego na północno-wschodniej granicy jego zasięgu. Jest to najbogatsze tego gatunku skupisko na Mazurach. Ale ochrona tego gatunku sięga jeszcze dawniejszych lat. Władysław Jagiełło ustanowił: „Jeśliby kto wszedłszy w las, drzewa, które znajdują się być wiel¬kiej ceny jako jest cis albo im podobne, podrąbał, tedy może być przez pana albo dziedzica pojman, a na rękojemstwo tym, którzy oń prosić będą, ma być dan". Cis zaliczany jest do najwolniej ros¬ną¬cych drzew iglastych. W wieku 10 lat sięga raptem 1 m wysokości. Mając lat 30 dorasta 3-4 metrów. Potrafi dożyć 1000 lat. Cisy w „Cisowym Jarze” nie są okazałe, kilka najstar¬szych sięga 2-3 m, więk¬szość ma ledwie 25-40 cm wysokości. Ich sąsiedztwo urozmaicają świerki, lipy drobnolistne, osiki, dęby szypułkowe, graby, sosny, klony, a także brzozy brodawkowate, wiązy górskie i świerki pospolite. Z roślin chronionych można spotkać między innymi wawrzy¬nek wilczełyko i podkolan biały. Rezerwat znajduje się w gminie Kowale Oleckie, między wsiami Guzy i Szeszki. Cisowy Jar.
Rezerwat Lipowy Jar powołano w 1981 roku. Jest on częściowym rezerwatem leśnym dla ochrony i zachowania naturalnych drzewostanów, charakterystycznych dla Puszczy Boreckiej form ukształtowania terenu. Najcenniejszym fragmentem rezerwatu jest dolina krętego strumienia ze stromymi zboczami i licznymi wysiękami podziemnych źródeł zasilających strumień. Rezerwat położony jest po zachodniej stronie jeziora Pilwąg w centralnej części Puszczy Boreckiej.
Rezerwat leśny Mazury powstał w 1981 roku na obszarze 372,69 ha. Obejmuje on fragmenty Puszczy Boreckiej z natu¬ralnymi zbiorowiskami leśnymi i jezio¬ro (95 ha – część jeziora Pilwąg) stanowiące istot¬ny element przyrodniczego krajobrazu. Głównym celem powołania rezerwatu jest ochrona najcenniejszych fragmentów lasu wraz z przylegającymi ekosystemami wodnymi. Szata roślinna rezerwatu jest bardzo zróżnicowana, ukształtowana w ciągu kilku dziesięcioleci przed utworzeniem rezerwatu. Rezerwat położony jest na wydłużonym wyniesieniu między jeziorami Szwałk Wielki, Pilwąg i Łaźno, na południe od Czerwonego Dworu.
Rezerwat leśny Wyspa Lipowa na Jeziorze Szwałk Wielki utworzono w 1975 roku. Obejmuje on nieduży fragment (2,74 ha) lasu liścias¬tego mieszanego na wyspie położonej na jeziorze Szwałk Wielki. To najmniejszy rezerwat w Krainie EGO. Powstał on w celu ochrony lasu liściastego z udziałem lipy oraz rzadkimi roślinami porastającego wyspę. Z grupy roślin chronionych i rzadkich na terenie rezerwatu spotkać można występującą miesięcznicę trwałą, która stanowi relikt polodowcowy. Roślina ta w niektórych krajach jest uprawiana jako ozdobna, zaś w Polsce jest gatunkiem rzadkim. Inną osobliwością flory jest złoć mała – roślina z grupy gatunków narażonych na wyginięcie. Drzewostan na wyspie ma charakter naturalny bez śladów zniekształceń, bo przed utworzeniem rezerwatu gospodarka na niej praktycznie nie była prowadzona. Większą część powierzchni zajmuje grąd czyśćcowy, a w obniżeniach terenu las łęgowy. Rezerwat stanowi miejsce lęgowe ptaków wodnych.
Rezerwaty w powiecie ełckim
Na terenie powiatu ełckiego powołano dotychczas jeden rezerwat przyrody: faunistyczny rezerwat częściowy Ostoja Bobrów Bartosze położony w Nadleśnictwie Ełk. Powstał on w 1964 roku, kiedy stwierdzono tu osiadłe pierwsze rodziny bobra europejskiego. Ma powierzchnię 190,17 ha. Rezerwat obejmuje podtopione torfowisko niskie porośnięte brzozą z podszytem złożonym z wierzby, kruszyny i świerka. Na tym terenie, który zasięgiem dotyka na południu jeziora Szarek, opisano ponad 270 roślin. Wokół rezerwatu rosną bory sosnowe. Ze ścieżki biegnącej północno-wschodnim obrzeżem rezerwatu można przyglądać się faunie i florze tego urokliwego miejsca. Bartosze – ostoja bobrów.
Opr. Ryszard F. Dutkiewicz
