Niepiśmienni Jaćwingowie nie pozostawili po sobie źródeł pisanych. Najwięcej zapisków na temat ich obyczajów znajdujemy u kronikarzy z krajów sąsiednich.
Według kroniki ruskiej, cytowanej przez Maxa Toeppena w jego “Historii Mazur”, w połowie XIII wieku na terenie ziemi oleckiej toczyły się walki między wojskami książąt ruskich i polskich a Jaćwingami. Wymieniana jest w nich nazwa rzeki Legi (Oleg). W roku 1251 Polacy i Rusini, prowadzeni przez księcia halickiego Daniela przeciwko Jaćwingom, “gdy przeprawili się przez rzekę Oleg, w ciasnych przejściach przystawać chcieli...”. Dowódca wyprawy “przeciągnął z wojskiem koło Caki (Zaki), wszędzie pustosząc, wyszedł z lasów i założył obóz w otwartym polu. Jaćwingowie atakowali go małymi oddziałami, zostali jednakże przepędzeni przez Polaków i Rusinów i ścigani aż do rzeki Oleg, nad którą walka ustała”.
Fragment z dzieła Toeppena. Toeppen M., Geschichte Masurens: ein Beitrag zur preußischen Landes- und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen. Verlag von Theodor Bertling. Danzig. 1870. oai:dlibra.bg.uwm.edu.pl:136
Polski kronikarz Jan Długosz tak pisał o dzielnych Jaćwingach:
To ludy dzikie, wojownicze i tak bardzo żądne sławy i pamięci, że dziesięciu spośród nich walczyło ze stu wrogami, zachęconych tą jedyną nadzieją i świadomością, że po śmierci i zagładzie ziomkowie będą ich sławić pieśniami o dzielnych czynach.
W 1576 roku Casper Hennenberger, opierając się na Kronice Piotra z Dusburga, opublikował wielką mapę Prus, na której ulokował krainę Jaćwingów na terenach położonych pomiędzy Wielkimi Jeziorami Mazurskimi na zachodzie, dolinami rzek Gołdapy, Rominty i Pi¬sy (dopływu Pregoły) na północy, brzegiem Rospudy na wschodzie i dorzeczem Pisy (dopływu Narwi) i Biebrzy na południu. Autor na mapie jako pierwszy zaznaczył wczesnośredniowieczne stanowiska archeologiczne Jaćwieży.
Opis z mapy Prus Caspara Hennenbergera dotyczący Jaćwieży (Sudowii). Caspar Henneberger's Grosse Landtafel von Preussen: In 9 Blättern (1. Ausg. vom Jahre 1576) ; von neuem in d. Größe d. Originals hrsg durch d. königl. physik.-ökonom. Ges. zu Königsberg i. Pr. im Jahre 1863
Fragment z dzieła Caspara Hennenbergera dotyczący Jaćwieży (Sudowii). Henneberger C., Kurtze und warhafftige Beschreibung des Landes zu Preussen [...] durch Casparum Hennenbergern [...]. Gedruckt zu Königsperg in Preussen: bey Georgen Osterbergern 1584.
Jaćwież (Svdavia) na mapie Hannenbergera z XVI wieku. Henneberger C., Kurtze und warhafftige Beschreibung des Landes zu Preussen [...] durch Casparum Hennenbergern [...]. Gedruckt zu Königsperg in Preussen: bey Georgen Osterbergern 1584.
Hennenberger w 1595 roku w innym dziele historyczno-geograficznym dotyczącym przeszłości Prus "Erclerung der Preussischen grössern Landtaffel" opisuje miasta i krainy Prus. Charakteryzując Olecko (Marggrabowa) wspomina rozmiarach oleckiego rynku i przytacza legendę, według której ówczesny starosta straduński, Wawrzyniec von Halle, założył się z kimś zamożnym o większą sumę, że jeżeli stanie na jednym końcu rynku na czele czterystu jeźdźców, to nie będzie widoczny z jego drugiego krańca.
Fragment z dzieła Caspara Hennenbergera opisujący Olecko i legendę o oleckim rynku. Henneberger C., Erclerung der preussischen grössern Landtaffel oder Wappen [...] Königsperg: Osterberger, 1595
Fragment z dzieła Caspara Hennenbergera opisujący Gołdap. Henneberger C., Erclerung der preussischen grössern Landtaffel oder Wappen [...] Königsperg: Osterberger, 1595
Za następcę Hennenbergera w działaniach kartograficzno-inwentaryzacyjnych można uznać Józefa Naronowicza-Narońskiego (1610 - 1678), wszechstronnie wykształconego, nadwornego geometrę i geografa księcia Bogusława Radziwiłła, który od 1659 r. pełnił funkcję gubernatora w Prusach Książęcych. Narońskiemu powierzono zadanie skartowania obszaru Prus, przede wszystkim pod kątem naturalnych warunków obronnych tego kraju. Przy tej okazji zainwentaryzował wiele grodzisk. Podstawową zaletą prac Narońskiego jest fakt, że opierały się one na prowadzonych osobiście badaniach terenowych.
Od 25 stycznia 1663 r kartograf prowadził pomiary w Olecku. Potem Naroński prowadził pomiary, które miały posłużyć elektorowi do połączenia jezior mazurskich w jeden system wodny, dzięki budowie śluz. Projekt ten doczekał się realizacji dopiero po trzystu latach.
Fragment mapy "Districtus Olecensis" J. Naronowicza-Narońskiego prezentujący okolice Olecka. Szeliga J., Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Published 1997 by Biblioteka Narodowa in Warszawa. 1997.
Kartusz mapy "Districtus Olecensis" J. Naronowicza-Narońskiego. Szeliga J., Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Published 1997 by Biblioteka Narodowa in Warszawa. 1997.
Wielki badacz historii Prus Christoph Hartknoch urodził się w 1644 w Jabłonce koło Pasymia, zmarł w 1687 r. Doceniał wagę źródeł historycznych, akt i dokumentów. Po koniec życia napisał dwa najobszerniejsze i najważniejsze dzieła: Stare i Nowe Prusy (Altes und Neues Preussen) i Pruska historia kościelna (Preussische Kirchen–Historia). Były to obszerne monografie historyczne prowincji oraz przedstawienie dziejów kościoła w Prusach.
Strony tytułowe „Stare i nowe Prusy”. Portret Hartknocha po lewej stronie. Hartknoch Ch., Alt- und Neues Preussen : oder Preussischer Historien zwey Theile, in derer erstem von desz Landes vorjähriger Gelegenheit und Nahmen..., In Verlegung Martin Hallervorden / Buchhändlern in Königsberg. Druckts Johann Andreae, Leipzig, Franckfurt am Mayn 1684.
Widok na Ełk. Hartknoch Ch., Alt- und Neues Preussen : oder Preussischer Historien zwey Theile, in derer erstem von desz Landes vorjähriger Gelegenheit und Nahmen..., In Verlegung Martin Hallervorden / Buchhändlern in Königsberg. Druckts Johann Andreae, Leipzig, Franckfurt am Mayn 1684.
Opis Gołdapi i Olecka (Marggrabowa). Hartknoch Ch., Alt- und Neues Preussen : oder Preussischer Historien zwey Theile, in derer erstem von desz Landes vorjähriger Gelegenheit und Nahmen..., In Verlegung Martin Hallervorden / Buchhändlern in Königsberg. Druckts Johann Andreae, Leipzig, Franckfurt am Mayn 1684.
W 1812 roku Ernst Hennig opracował i wydał "Kronikę pruską" (Preussische Chronik), której autorem był David Lucas. W Bibliotece Uniwersytetu Gdańskiego, identyfikator zasobu: oai:pbc.gda.pl:31078.
W 1827 roku w Królewcu Johannes Voigt wydał "Historię Prus" pod rządami zakonu niemieckiego. W Bibliotece Uniwersytetu Gdańskiego, identyfikator zasobu: oai:pbc.gda.pl:31078.
W 1858 roku Max Töppen wydał w Gotha "Historię i geografię Prus" (Historisch-comparative Geographie von Preussen). W tomie 1 na stronach od 29 do 34 autor opisał ziemie jaćwieską. W Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Identyfikator zasobu: oai:kpbc.umk.pl:31677
W latach 1876–1896 wydrukowano w Lipsku "Kronikę Prus" (Preussische Chronik). Autorem kroniki był dominikanin Szymon Grunau, w latach 1517–1529. Kronika od lat uznawana jest za jedno z ważniejszych źródeł do badań nad kulturą rdzennych Prusów. W Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, identyfikator oryginału: oai:kpbc.umk.pl:23723.
Wielu cennych informacji na temat budowli obronnych i grodzisk jaćwieskich dostarczył porucznik Johann Guise podczas swojego objazdu terenowego w latach 1826-1828. Swoje spostrzeżenia zawarł w ręko¬pisie zatytułowanym „Grundrisse der Burgen und mit Mauern befestigten Stadte in Preussen aus der Zeit des Deutschen Ordens und was von gedachter Befeistigung im Jahre 1826-1828 noch vorhanden war”. Obok licznych notatek opisowych Guise sporządzał szkice terenowe odwiedzanych przez siebie grodzisk.
Największe zasługi dla rozwoju historiografii pruskiej położył jako wydawca i krytyk źródeł oraz historiograf Max Pollux Toeppen, urodzony w 1822 r. w Królewcu. Toeppen był również prekursorem w Prusach Wschodnich nowej dyscypliny naukowej, jaką była geografia historyczna. W wydanym po raz pierwszy w 1870 r. dziele („Historia Mazur” (Geschichte Masurens. Ein Beitrag zur preussischen Landesund Kulturgeschichte) Max Toeppen zebrał większość dostępnych mu informacji dotyczących stanowisk archeologicznych zarejestrowanych na dawnych ziemiach Galindii i Sudowii. Opisywał wzgórza zamkowe, kurhany, osiedla palowe, znaleziska skarbów, luźne znaleziska broni, narzędzi i monet.
Fragment mapy Prus Maxa Toeppena. Toeppen M., Geschichte Masurens: ein Beitrag zur preußischen Landes- und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen. Verlag von Theodor Bertling. Danzig. 1870. oai:dlibra.bg.uwm.edu.pl:136
Fragment z dzieła Maxa Toeppena o założeniu Gołdapi i Olecka. Toeppen M., Geschichte Masurens: ein Beitrag zur preußischen Landes- und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen. Verlag von Theodor Bertling. Danzig. 1870. oai:dlibra.bg.uwm.edu.pl:136
W 1837 r. Teodor Narbutt polski historyk, badacz dziejów Litwy, wydał "Dzieje starożytne narodu litewskiego". Na 324 stronie opisywał ziemie jaćwieskie (Sudowia).
Sudawia. Nazwanie ma od ludu Sudynów. Prowincya bardzo rozległa, pełna lasów, jeziór i bagnisk, ludność miała nie małą, mogąc w ostatnich czasach swej niepodległości wystawić do boju 6 000 mężów konnych i 8 000 pieszych. Obstawali namiętnie przy swoich swobodach, często się rebeliizując; Krzyżacy ją w pień wycięli, pozostałych, ujętych po puszczach, przenieśli do Samlandyi. Mnóstwo też Sudynów przeniosło się do Litwy. Miała grodki warowne dość liczne, w których mieszkało wiele panków udzielnych, w tej prowincyi najliczniejszych. Ona za Krzyżaków stała się pustynią, że zaledwie ślad był jej położenia, dochodzimy tylko ze wspomnienia u Dusburga jej powiatu, Kirsowia zwanego, który leżał między Oleckiem i Rajgrodem. Lecz u Ptolemeusza mamy wiadomości niejakiejś o tej prowincyi, na temże miejscu pomieszczonej; przeto starożytność jej osiedlenia przez lud litewski, niewątpliwa. [...]
W tej prowincyi chronili się nieraz Jadźwingi, od oręża Polaków i Litwinów, będąc sąsiednimi od południa. Granice jej są: od wschodu ziemia Sudargów, na południu Polesie Jadźwingów, na zachód Galindya i Bartnia, na północ Bartnia i Nadrawia.
Strona tytułowa” Dziejów starożytnego narodu litewskiego” i 324 strona z opisem Jaćwieży (Sudowii). Narbutt T., Dzieje starożytne narodu litewskiego, Tom 2. A. Marcinowski, 1837. https://books.google.pl
W 1846 r. Rogalski L., autor książki „Dzieje Krzyżaków” w drugim tomie, na 560 stronie opisuje ziemie zakonu krzyżackiego, wśród innych wymienia „Powiat Sędewicki obejmujący swoim zasięgiem okolice dzisiejszech powiatów: oleckiego i ełckiego.
Powiat Sędewicki. Mieszkańcy tej krainy nazywali się u kronikarzy Sudowitami, Sudami; jeden tylko Długosz daje im nazwę Sęndowiczan, Sędowian, Sandovitae. Graniczył zaś ten powiat na południe przy Łęgu z Golędzią i Jaćwieżą, na zachód z ziemią Barcińską, na północ przy Gołdapi i Darkiany z Litwą, na wschód z rzeką Mstą dziś Nettą, wpadającą do Biebrzy. Zajmował przeto i część dzisiejszego Królestwa Polskiego. Do miejsc znakomitszych należał}: Mierniki, Merunisken, leżące w starostwie Oleskiem, które nadały nazwę powiatowi; Krasin (Krasima), miasteczko naczelne okręgu tegoż nazwiska; Oleśko, nad jeziorem tegoż nazwiska; Krzywe, Kirsowia, pod Oleśkiem. Łęg nazywany od kronikarzy Ruskich Ołegiem, od Niem¬ców Łykiem, a później od mieszkańców Ełkiem, który otrzymał prawo Niemieckie w roku 1273; Skomętno, pod Łęgiem, które dało nazwę sławnemu wojownikowi. Tu leży głośne u kronikarzy jezioro Skomęckie. Z pomiędzy ziemian sławny był wspomniony Skomęcki (Scumandus), Rościgniew (Rusigenus), Getko czyli Gocław zwany Jedeke, u Stryjkowskiego Jedokoszem. W czasach Hartknocha de znakomitszych rodzin należeli: Rogale i Mroczkowie około Łęgu.
Ta część Pruss bałwochwalczych granicząca z Jaćwieżą, zachowana była przez stolicę apostolską dla Książąt Polskich, jeżeli ich dobro¬wolnie do przyjęcia chrześcijaństwa nakłonią. Dla tego Zakon Niemiecki pierwej przeszedł Pregiel (Pregoła), niżeli pomyślał o zajęciu pogranicznej Mazowszu krainy. Lecz otrzymawszy od Kazimierza księcia kujawskiego zrzeczenie się wszelkich ziem bałwochwalczych, śmielej do jej zdobycia przystąpił. Co jedna nie prędzej miało miejsce aż około roku 1274, po podbiciu wszystkich ludów Pruskich, zwłaszcza że była rozleglejszą od innych. W zaborze tym trzymali się zakonnicy kie runku północno-południowego, napadając kolejno na Mierniki, Krasin, Krzywe i Skomętno, które to ostatnie spalili. Z rzek, oprócz Łęgi, płynęła jaszcze wyżej Grodziska Jara od wschodu ku zachodowi. Podług aktu rozgraniczenia Mazowsza od posiadłości Krzyżackich aa Ziemiowiedza w roku 1343, Sędowianie należeli do Zakonu Niemieckiego, którego panowanie sięgało po rzekę Biebrzę. Witold w 1398 roku odstępuje nie tylko Sędowian do rzeki Msty czyli Netty, a od jej ujścia do Biebrzy, aż do Narwi; lecz w roku 1422 Jagiełło posunął miedzę ziemi Sędowickiej do granic dzisiejszego Królestwa Polskiego z Prussami, Co zatwierdzał traktat Warneńczyka a Krzyżakami w roku 1436 zawarty, którym dla dobra pokoju zatrzymała Korona część ziemi Sędowskiej.
W 1858 r. Sjögren A. J. wydał książkę o osadnictwie i warunkach zamieszkania Jaćwingów "Über die Wohnsitze und die Verhältnisse der Jatwägen".
Sjögren A. J., Über die Wohnsitze und die Verhältnisse der Jatwägen. Ein Beitr. zur Geschichte Osteuropas um d. Mitte d. XIII. Jh. Verlag Egger. St. Petersburg, 1858. http://mdz-nbn-resolving.deurnnbndebvb12-bsb10220867-8 (dostęp 22.03.2019 r.)
Pierwsza strona dzieła Wojciecha Kętrzyńskiego. Kętrzyński W., O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882. http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=6173&dirds=1&tab=1 (dostęp 24.04.2018).
W 1882 r. we Lwowie Wojciech Kętrzyński wydał „O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich”, które należy do jego największych osiągnięć naukowych. Dzieło składa się ona z dwóch części. Pierwsza dotyczy ludności polskiej w ziemi chełmińskiej, lubawskiej i Pomezanii, druga ukazuje kolonizację polską w Prusach Książęcych.
W części poświęconej Prusom Książęcym. Najpierw autor omówił ogólnie początki kolonizacji, następnie przedstawił kolonizację ludności pruskiej, litewskiej i niemieckiej w czasach krzyżackich. Sporo miejsca poświęcił omówieniu praw używanych w kolonizacji, ukazał też poszczególne grupy społeczne: rycerstwo i szlachtę, ziemian (wolnych), lemanów, chłopów dannickich (czynszowych) i bartników. Wreszcie w ostatnim, najobszerniejszym fragmencie pracy, przedstawił przebieg kolonizacji według kolejnych powiatów, głównie mazurskich. Według Białuńskiego, praca Kętrzyńskiego do dzisiaj zachowuje znaczną aktualność i w swych podstawowych tezach ma nadal duże znaczenie, nie można jednak traktować jej bezkrytycznie, zważywszy na pewne braki źródłowe i metodologiczne, które były przyczyną błędów szczegółowych.
W 1891 roku Jan Karol Sembrzycki opublikował w 28 numerze niemieckojęzycznego miesięcznika o tematyce historyczno - geograficznej „Altpreussische Monatschrift”, wydawanego w Królewcu w latach 1864-1923 artykuł "Die Nord - und West – Gebiete der Jadwinger und deren Grenzen" (Północne i zachodnie terytoria Jaćwingów i ich granice). Był to historyczny opis obszarów zamieszkiwanych przez Jadźwingów.
Strona tytułowa publikacji Jana Karola Sembrzyckiego. Sembrzycki J. K., Die Nord- und West – Gebiete der Jadwinger und deren Grenzen w: „Altpreussische Monatsschrift. Altpreussische Monatsschrift, 1891, Januar-März, Bd. 28. Ferd. Beyer`s Buchhandlung. Königsberg 1891-07/09. oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl:64268
W 1908 roku Emil Hollack wydał „Prehistoryczną mapę przeglądową Prus Wschodnich” (Vorgeschichte Übersischtskarte von Preussen (mapa w skali 1:300.000) oraz objaśnienia do niej (Erläuterungen zur vorgeschichtlichen Übersichtskarte von Ostpreussen) w dwóch oddzielnych tomach. Na mapie zaznaczono dane archeologiczne z terenu Prus Wschodnich: cmentarzyska, grodziska, pojedyncze znaleziska. W okolicach Olecka zaznaczono grodziska: Dybowo, Wężewo i dwa obiekty koło Dąbrowskich a koło Ełku wiele znanych współcześnie grodzisk.
Okolice Olecka z zaznaczonymi obiektami archeologicznymi na mapie Hollacka. Hollack E., Vorgeschichte Übersischtskarte von Preussen. Carl Flemming. Berlin, Glogau 1908. oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl:29632
Okolice Ełku z zaznaczonymi obiektami archeologicznymi na mapie Hollacka. Hollack E., Vorgeschichte Übersischtskarte von Preussen. Carl Flemming. Berlin, Glogau 1908. oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl:29632
Za pierwszego inwentaryzatora grodzisk wschodniej Jaćwieży uważany jest Aleksander Osipowicz z Suwałk. W warszawskim „Tygodniku Ilustrowanym” opublikował pracę „Pobieżny rzut oka na niektóre zamczyska i tzw. góry sypane w okolicy Suwałk” z bardzo szczegółowymi informacjami na temat grodziska na Górze Zamkowej w Szurpiłach.
W 1938 r. współpracownik Prussia-Museum Hans Crome zebrał wszystkie dostępne informacje archiwalne do¬tyczące grodzisk oraz rozpoczął ich publikacje w postaci katalogu w kolejnych tomach czasopisma „Prussia”. Skartowane stanowiska w formie pierwszej, nowoczesnej mapy grodzisk Prus Wschodnich Crome zamieścił na łamach „Alt- preussen”.
Jednym z pierwszych polskich archeologów penetrującymi teren byłych Prus Wschodnich po II wojnie światowej, był Jerzy Antoniewicz, który z grupą polskich muzealników ocalił część zbiorów Prussia-Museum. Odbywał liczne objazdy po stanowiskach archeologicznych Mazur i Suwalszczyzny. Dużo uwagi poświęcał budownictwu obronnemu. Największym osiągnięciem Antoniewicza było zorganizowanie szeroko zakrojonych studiów nad dziejami Jaćwieży.
W 1956 r. prof. Aleksander Kamiński opracował artykuł „Materiały do bibliografii archeologicznej Jaćwieży od I do XIII w.”. Autor skrupulatnie zebrał wszystkie, dostępne mu wzmianki o stanowiskach archeologicznych. Skorzystał również z danych terenowych, dostarczonych mu bezpośrednio przez J. Antoniewicza, M. Kaczyńskiego i J. Okulicza-Kozaryna. Ważną częścią tej pracy jest mapa, z kilkoma wersjami granic Jaćwieży oraz z naniesionymi w ich obrębie stanowiskami, ujętymi w katalogu. Do dnia dzisiejszego katalog ten jest podstawowym źródłem informacji dla archeologów zajmujących się badaniem osadnictwa jaćwieskiego.
Dedykacja Aleksandra Kaminskiego napisana Jerzemu Antoniewiczowi na publikacji: Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne. Łódź 1953.
Archeologiczna mapa Jaćwieży autorstwa Aleksandra Kamińskiego. Bitner-Wróblewska A., Engel M., Cezary Sobczak C., Projekt „Archeologia Jaćwieży”. Polsko-Norweska Inicjatywa Nowoczesnego Konserwatorstwa Archeologicznego. w: Archeologia Jaćwieży. Dawne badania i nowe perspektywy. Redakcja, Anna Bitner-Wróblewska, Wojciech Brzeziński, Marzena Kasprzycka, Państwowe Muzeum Archeologiczne Stowarzyszenie Starożytników. Warszawa 2016.
Mapa Jaćwieży. Legenda do mapy Jaćwieży. 1- gród; 2 - gród lub wieś; 3 - osada jaćwięska ustalona na podstawie nazwy miejscowości pochodzącej od nazw: Jaćwięż (J); Sudowia (S); Deynowe (D); 4 - wieś; 5 - szlak drożny; 6 - granica. Kamiński A. - Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne. Łódź 1953.
Archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego od 2001 roku prowadzą na terenie Nadleśnictwa Czerwony Dwór badania cmentarzyska kurhanowego z okresu późnorzymskiego (stanowisko XXI) związanego z plemieniem Sudowów. Cmentarzysko wiązać można z tzw. skupieniem gołdapskim kultury sudowskiej. Ciekawym znaleziskiem na tym stanowisku, obok kurhanów są dymarki odkryte w południowej części cmentarzyska, starsze niż cmentarzysko.
W latach 2013-2016 na obszarze historycznej Jaćwieży archeolodzy realizowali trzy projekty badawcze grodzisk dofinansowane ze środków zewnętrznych a w latach 2014-2016 realizowano projekt Polsko-Norweska Inicjatywa Nowoczesnego Konserwatorstwa Archeologicznego „Archeologia Jaćwieży”. Efektem najnowszych badań są liczne publikacje naukowe oraz trwają intensywne prace nad analizą źródeł archeologicznych i ich publikacją w internetowym Atlasie grodzisk Jaćwieży, http://grodziskajacwiezy.pl .
Od wielu lat Dział Archeologiczny Muzeum Okręgowego w Suwałkach pod kierunkiem Jerzego Siemaszko prowadzi szeroką działalność naukowo-badawczą w Polsce północno-wschodniej. Specjalizuje się w dwóch zasadniczych dziedzinach: badaniu epoki kamienia w północno-wschodniej Europie oraz archeologii Bałtów Zachodnich.
Literatura:
- Białuński G., Aktualność i znaczenie pracy Wojciecha Kętrzyńskiego "O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich", Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, s. 611-617, 1998.
- Bitner-Wróblewska A., Engel M., Cezary Sobczak C., Projekt „Archeologia Jaćwieży”. Polsko-Norweska Inicjatywa Nowoczesnego Konserwatorstwa Archeologicznego. w: Archeologia Jaćwieży. Dawne badania i nowe perspektywy. Redakcja, Anna Bitner-Wróblewska, Wojciech Brzeziński, Marzena Kasprzycka, Państwowe Muzeum Archeologiczne Stowarzyszenie Starożytników. Warszawa 2016.
- Caspar Henneberger's Grosse Landtafel von Preussen: In 9 Blättern (1. Ausg. vom Jahre 1576) ; von neuem in d. Größe d. Originals hrsg durch d. königl. physik.-ökonom. Ges. zu Königsberg i. Pr. im Jahre 1863
- Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010.
- Engel M, Iwanicki P, Sobczak C., Badania planigraficzne z wykorzystaniem wykrywaczy metali na terenie jaćwieskich ośrodków grodowych. Nowe odkrycia i nowe interpretacje. w: Archeologia Jaćwieży. Dawne badania i nowe perspektywy. Redakcja, Anna Bitner-Wróblewska, Wojciech Brzeziński, Marzena Kasprzycka, Państwowe Muzeum Archeologiczne Stowarzyszenie Starożytników. Warszawa 2016.
- Engel M., Jaćwieskie ośrodki grodowe w IX–XIII wieku. Geneza, rozwój i upadek. w: Materiały do Archeologii Warmii i Mazur Tom I, Pod redakcją Sławomira Wadyla, Macieja Karczewskiego, Mirosława Hoffmanna.| Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego Instytut Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku. Warszawa-Białystok 2015.
- Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg, 1938.
- Grodziska Warmii i Mazur 1. Stan wiedzy i perspektywy badawcze, , pod redakcją Zbigniewa Kobylińskiego. Prace Instytutu Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. ARCHAEOLOGICA HEREDITAS. Warszawa 2016.
- Grodziska Warmii i Mazur 2. Nowe badania i interpretacje pod redakcją Zbigniewa Kobylińskiego. Prace Instytutu Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. ARCHAEOLOGICA HEREDITAS. Warszawa 2016.
- Hartknoch Ch., Alt- und Neues Preussen : oder Preussischer Historien zwey Theile, in derer erstem von desz Landes vorjähriger Gelegenheit und Nahmen..., Leipzig ; Franckfurt am Mayn 1684.
- Henneberger C., Kurtze und warhafftige Beschreibung des Landes zu Preussen [...] durch Casparum Hennenbergern [...]. Gedruckt zu Königsperg in Preussen: bey Georgen Osterbergern 1584.
- Hollack E., Vorgeschichte Übersischtskarte von Preussen. Carl Flemming. Berlin, Glogau 1908. oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl:29632
- Kętrzyński W., O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882. http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=6173&dirds=1&tab=1 (dostęp 24.04.2018).
- Narbutt T., Dzieje starożytne narodu litewskiego, Tom 2. A. Marcinowski, 1837. https://books.google.pl
- Lietz Z., Józef Naronowicz-Naroński: kartograf Prus Książęcych (ok.1616-1678) w: Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 19-33 1969.
- Łapo J. M. Ossowski W. Weryfikacyjne badania osiedli nawodnych na wschodnich Mazurach, przeprowadzone jesienią 1993 roku i wiosną 1994 roku. w: Światowit 2 (43)/Fasc.B, 128-138. 2000.
- Łucja Okulicz-Kozaryn Ł., Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów w wiekach średnich (IX-XIII w.). Państwowy Instytut Wydawniczy 1983.
- Petrus de Dusburgk, Chronica terrae Prussiae, wyd. J. Wenta, S. Wyszomirski, [w:] MPH, s.n., t. 13, Kraków; pol. tłumaczenie Kronika Ziemi Pruskiej, przetłumaczył S. Wyszomirski, wstęp i komentarz J. Wenta, Toruń 2004.
- Sembrzycki J. K., Die Nord- und West – Gebiete der Jadwinger und deren Grenzen w: „Altpreussische Monatsschrift. Altpreussische Monatsschrift, 1891, Januar-März, Bd. 28. Ferd. Beyer`s Buchhandlung. Königsberg 1891-07/09. oai:dlibra.bibliotekaelblaska.pl:64268
- Sjögren A. J., Über die Wohnsitze und die Verhältnisse der Jatwägen Ein Beitr. zur Geschichte Osteuropas um d. Mitte d. XIII. Jh. Verlag Egger. St. Petersburg, 1858. http://mdz-nbn-resolving.deurnnbndebvb12-bsb10220867-8 (dostęp 22.03.2019 r.)
- Smolska E., Piotr Szwarczewski P., Zagłębienia jako geoarchiwa i ich wykorzystanie w badaniach antropopresji na przykładzie okolic Góry Grodzisko koło Skomacka Wielkiego na Pojezierzu Ełckim. w: Archeologia Jaćwieży. Dawne badania i nowe perspektywy. Redakcja, Anna Bitner-Wróblewska, Wojciech Brzeziński, Marzena Kasprzycka, Państwowe Muzeum Archeologiczne Stowarzyszenie Starożytników. Warszawa 2016.
- Sobczak C., Lotnicze skanowanie laserowe wybranych obszarów Suwalszczyzny i jego weryfkacja terenowa. w: Materiały do Archeologii Warmii i Mazur Tom I, Pod redakcją Sławomira Wadyla, Macieja Karczewskiego, Mirosława Hoffmanna. Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego Instytut Historii i Nauk Politycznych Uniwersytetu w Białymstoku. Warszawa-Białystok 2015.
- Szeliga J., Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Published 1997 by Biblioteka Narodowa in Warszawa. 1997.
- Toeppen M., Geschichte Masurens: ein Beitrag zur preußischen Landes- und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen. Danzig. 1870.
2021 Józef Kunicki
