Podstawą prawną ochrony gatunkowej roślin jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 lipca 2004 (Dz. U. z 2004 r., Nr 168, poz. 1764), które określa szczegóły ochrony i zawiera listę gatunków chronionych objętych ochroną ścisłą i częściową. Gatunków chronionych nie wolno przede wszystkim zrywać, niszczyć ich siedlisk, sprzedawać, nabywać i przewozić przez granicę państwa. Z kolei Rozporządzenie Ministra Środowiska z 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. z 2004 r., Nr 220, poz. 2237) ujmuje zagadnienia związane z gatunkową ochroną zwierząt.
Obszar województwa warmińsko-mazurskiego należy do jednego z najbogatszych pod względem przyrodniczym regionów Polski, wyróżniając się także w skali Europy Środkowej. Ochronie ścisłej podlegają między innymi występujące w Krainie EGO gatunki roślin:
- drzewa: cis pospolity;
- krzewy i krzewinki: brzoza niska, wierzba borówkolistna i lapońska, malina moroszka, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, chamedafne północna, barwinek pospolity, kalina koralowa, kruszyna pospolita, porzeczka czarna;
- rośliny zielne: bielistka siwa, orlik pospolity, rosiczka długolistna i rosiczka okrągłolistna, listera jajowata i listera sercowata, bagno zwyczajne, czosnek niedźwiedzi, fiołek torfowy, gnieźnik leśny, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kruszczyk rdzawoczerwony, kukułka Fuchsa, naparstnica zwyczajna, obuwik pospolity, podkolan biały, podkolan zielonawy, przylaszczka pospolita, tajęża jednostronna, skrzyp olbrzymi, przytulia wonna;
- paprotniki: nerecznica grzebieniasta, pióropusznik strusi, widłak goździsty;
- grzyby: purchawica olbrzymia, sromotnik bezwstydny;
- porosty: brodaczka zwyczajna, granicznik, płucnik, chrobotek reniferowy.
W Krainie EGO zwierzęta podlegające ochronie to przedstawiciele:
- pijawek – pijawka lekarska;
- pająków – poskocz krasny;
- owadów – biegacz fioletowy i gładki, wynurt i grupa motyli;
- mięczaków – winniczek, szczeżuja;
- kręgoustych – minog ukraiński;
- ryb – koza, piskorz;
- płazów – traszka zwyczajna i grzebieniasta, grzebiuszka ziemna, kumak nizinny, ropucha szara, zielona i paskówka, rzekotka drzewna, żaba trawna, moczarowa, jeziorkowa, wodna, śmieszka;
- gadów – żółw błotny, jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, gniewosz plamisty, żmija zygzakowata.
Największą jednak grupę stanowią ptaki i ssaki. Stwierdzono występowanie w regionie prawie 300 gatunków ptaków, z czego aż 197 to gatunki lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe. Gatunki chronione to:
- bąk,
- bekas kszyk,
- bielik,
- błotniak łąkowy i stawowy,
- bocian biały i czarny,
- brodziec piskliwy,
- cyraneczka,
- derkacz,
- dzięcioł białogrzbiety, czarny, średni, trójpalczasty i zielonosiwy,
- gągoł,
- gąsiorek,
- jarząbek,
- kania czarna i ruda,
- kobczyk,
- krakwa,
- kropiatka,
- lelek,
- lerka,
- łabędź niemy,
- łęczak,
- muchołówka białoszyja i mała,
- orlik krzykliwy,
- orzeł przedni,
- perkoz rdzawoszyi,
- perkozek,
- podróżniczek,
- pszczołojad,
- puchacz,
- rybitwa czarna, rzeczna i zwyczajna,
- rybołów,
- samotnik,
- siewka złota,
- słonka zwyczajna,
- sokół wędrowny,
- trzmielojad,
- uszatka błotna,
- wąsatka,
- włochatka,
- wodniczka,
- zielonka,
- zimorodek,
- żuraw.
Pośród występujących tu ptaków 4 gatunki zagrożone są w skali globalnej:
- podgorzałka,
- derkacz,
- orlik grubodzioby,
- wodniczka.
Chronione ssaki, które spotkać możemy w Krainie EGO, to między innymi:
- borowiaczek,
- borowiec wielki,
- bóbr europejski,
- gacek brunatny,
- gronostaj,
- karlik malutki i większy,
- łasica,
- mopek,
- mroczek pozłocisty i późny,
- nocek łydkowłosy, Natterera i rudy,
- ryjówka aksamitna i malutka,
- ryś,
- rzęsorek rzeczek,
- smużka,
- wiewiórka pospolita,
- wilk,
- wydra,
- zając bielak,
- żubr.
Opracował: Ryszard F. Dutkiewicz
