Z ogólnej liczby 2700 jezior o powierzchni większej od 1 ha, zgrupowanych na obszarze Pojezierza Mazurskiego, w powiecie gołdapskim jest ich 27 o łącznej powierzchni równej 1,2% terytorium powiatu.
Odpowiednie wielkości dla powiatów ościennych są następujące: oleckim 86 (4,0%), suwalski - 224 (4,6%), ełcki -128 (6,5%), węgorzewski — 77 (11,0%) i giżycki — 88 (11,2%).
W Powiecie Gołdapskim w zależności od genezy występują dość zróżnicowane kształty jezior.
Można je podzielić na trzy podstawowe grupy:
- podłużne, o słabo rozwiniętej linii brzegów, wypełniają rynnnowe zagłębienia terenu o nierównym dnie; do nich należy Jezioro Kałkowskie (na zachód od Kałkowa), Sumowskie (na wschód od wsi Dubeninek). Są to niezbyt duże zbiorniki wodne;
- większe zbiorniki wodne o charakterystycznych, silnie rozwiniętych liniach brzegowych to przede wszystkim jeziora Gołdapskie i Wysokie;
- drobne lecz często dość głębokie jeziorka wypełniające niewielkie lejkowate zagłębienia terenu czyli tak zwane „oczka"; typowym przykładem są jeziora: Ślepe (ok. 3 ha) — leżące pomiędzy wsiami Linowem i Stańczykami, Dauble (ok. 5,5 ha) - położone na południowy zachód od wsi Stańczyków, Wroneckie (ok. 6 ha) — na południe od wsi Wronek Wielkich, Wilkaskie (ok. 5 ha) oraz jeziora Kamaszki i Rybackie położone w gromadzie Żabin.
Największe na terenie powiatu jest Jezioro Gołdapskie (o powierzchni 234 ha) w pobliżu miasta Gołdapi. Jest ono również i najpiękniejsze ze względu na silnie rozwiniętą linię brzegową. Kiedyś było otoczone lasem, obecnie w większości lasy wycięto, a ziemię zamieniono na pola uprawne. Następne pod względem powierzchni są jeziora: Czarne (około 136 ha) położone pomiędzy miejscowościami Mesznem i Pluszkiejmami, Przerosi (70 ha), Pobłędzie (50 ha). Z mniejszych jezior warto wymienić: Żabińskie, Czupowskie, Ostrówko, Marlinowo, Galwiecie.
Wody stanowią ogółem 1,6% powierzchni powiatu. Znaczna część jezior, zwłaszcza małych, jest w stadium daleko posuniętego zanikania. Rzeki i strumienie wpadające do tego rodzaju jezior zamulają je; wypływające rzeki wcinając swoje koryta powodują nadmierny ubytek wód, a tym samym spłycają zbiorniki. Przybrzeżna i denna roślinność powoduje zarastanie brzegów. Z biegiem czasu ten rodzaj jezior zamienia się początkowo w trzęsawisko, następnie torfowisko i w końcu w podmokłą łąkę.
Jeziora w gminie Banie Mazurskie
Czarne (1,36 ha) – GPS: 54°17’45” 22°03’36” – niewielki zbiornik w okolicy m. Stare Gajdzie, położony na wschód w stronę Kiermuszyn. Jeziorko wypełnia południową część rozległej (600 m na 200 m) niecki wytopiskowej i jest otoczone wzgórzami wynoszącymi się do 30 m ponad lustro wody.
Czupowskie (13,5 ha) – GPS: 54°16’47” 22°03’49” – leży w lasach porastających Góry Klewińskie, oddzielone pasmem wyniesień od Klewin. W miejscowości tej znajduje się zabytkowy dwór i aleja dębowa. Wschodni brzeg jest bardzo stromy, podnoszący się około 50 m nad wodę. Długość jeziora to 860 m, a szerokość 180 m.
Jagielskie (23,5 ha) – GPS: 54°19’32” 22°04’01” – o głębokości około 3 m; leży w pobliżu wsi Jagiele. Jest długie na 1,1 km i szerokie do 350 m. Od południowego-zachodu dopływa mały ciek Wicianka, odwadniający wzgórza aż od Maciejowej Woli, a od północnego zachodu strumień Irka łączy jezioro z Wielką Pętlą Węgorapy.
Jagoczany (4,6 ha) – GPS: 54°17’52” 22°07’57” – głębokość do 2 m, leży między Skaliszkiejmami a Audynisz¬kami, schowane w rozległej dolinie. Kanałem Janki odprowadza wodę do odległej 6,2 km Gołdapy.
Żabińskie, zwane Granicznym (21,67 ha, z czego jedynie 5 ha należy do Polski) – GPS: 54°20’08” 22°02’50” – leży na północ od Żabina. Po polskiej stronie tradycyjnie pełni lokalnie funkcje rekreacyjne.
Jeziora w Gminie Dubeninki
Kociołek (8,55 ha) – GPS: 54°17’50” 22°27’33” – położone we wsi Pluszkiejmy, połączone od wschodu z jeziorem Czarny. Umożliwia wędkowanie wyłącznie z brzegu. Obok ślady dawnego grodziska.
Czarne (183 ha) – GPS: 54°17’08” 22°28’44” – długie (5750 m) jezioro rynnowe, szerokości 1020 m i głębokości 27,5 m (średnia – 9,9 m). Na północnym brzegu położona jest letniskowa wieś Pluszkiemy, na południowym skraju – wieś Czarne i liczna zabudowa letniskowa.
Linowo (7,32 ha) – GPS: 54°17’36” 22°36’45” – znajduje się w granicy otuliny Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej, we wsi Linowo. Na południu połączone jest z jeziorem Przerośl. Jezioro niezbyt duże, liczna roślinność przy brzegu, płytkie do 6 metrów i muliste. Sporo lina, karasia i szczupaka. Jezioro przy drodze Gołdap – Żytkiejmy.
Marlinowskie lub Marlinowo (5,4 ha) – GPS: 54°15’57” 22°28’51” – bezodpływowy zbiornik wodny we wsi Marlinowo. Jezioro w kształcie zbliżonym do trójkąta równobocznego o boku około 270 m, znajduje się przy granicy otuliny Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej, w dorzeczu Jarki. W 2004 roku stwierdzono w pobliżu jeziora 37 gniazd czapli siwej (Ardea cinerea).
Niskie, zwane też Sumowo Dolne (22 ha) – GPS: 54°15’25” 22°30’26” – głębokie do 14 m, na skraju Puszczy Rominckiej, w dorzeczu Rospudy. Obfituje w szczupaka, leszcza i lina. Woda krystalicznie czysta, brzegi porośnięte lasem. Przy wschodnim krańcu jeziora znajduje się wypływ rzeki Rospudy, która płynie do jeziora Szymanek. Jezioro znajduje się w korytarzu ekologicznym między Puszczą Augustowską a Puszczą Borecką. Na południe od Niskiego Jeziora znajduje się jezioro Wysokie, oddzielone od niego wzniesieniem o wysokości 204 m n.p.m. Dojazd do Niskiego drogą żwirową – trudny, ale możliwy samochodem osobowym. Całkowity brak infrastruktury turystycznej. Wschodni brzeg jeziora dostępny. Jezioro przyjazne ludziom ceniącym absolutną ciszę, spokój i nieskażoną naturę.
Pobłędzie (67 ha) – GPS: 54°18’29” 22°45’20” – jezioro wytopiskowe o głębokości do 15,4 m i długości 1450 m (szerokość 700 m, średnia głębokość – 6,1 m), położone w otulinie Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej. Ma mocno rozwiniętą linię brzegową. Jest najwyżej położonym jeziorem Suwalszczyzny. Z tego jeziora wypływa Żytkiejmska Struga, począkowo nazywana Dybowską Młynówką. Występują tu raki, zarówno sygnałowy (Pacifastacus lenisculus), jak i pęgowany (Orconectes limosus).
Przerośl (73,25 ha) – GPS: 54°16’54” 22°36’04” – rynnowe jezioro, rozpościerające się przy granicy otuliny Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej. Wymiary: długość w linii prostej – 2200 m, szerokość – 525 m, długość linii brzegowej – około 5400 m, maksymalna głębokość – 28,2 m (średnia – 8,6 m). Po północnej stronie jeziora przy drodze wojewódzkiej nr 651 leży niewielka wieś Kiepojcie. Na północnym krańcu zbiornika znajduje się wypływ rzeki Bludzi, na południu połączone jest z jeziorem Kościelnym.
Stańczyki, Tobellus Wielki (4 ha) – GPS: 54°17’49” 22°38’50” – niewielkie jezioro wytopiskowe na skraju Puszczy Rominckiej w atrakcyjnej miejscowości Stańczyki. Występuje tu między innymi szczupak, pstrąg potokowy, płoć, krąp. Jezioro wraz z leżącym tuż obok oczkiem, zwane są Daublami. Oczko – Tobellus Mały – znane jest z wybuchu latem 1926 roku dennych pokładów gazu błotnego. Wybuch rozerwał powierzchniowe pokłady torfu, tworząc w ten sposób czystą powierzchnię wody.
Wysokie, zwane też Sumowo Górne (13,85 ha) – GPS: 54°15’09” 22°30’32” – położone w dorzeczu Rospudy. Jezioro położone jest na południe od Sumowa Dolnego (Wysokie).
Jeziora w gminie Gołdap
Bitkowskie (91,5 ha) – GPS: 54°13’27” 22°30’32” – na północ od Mieruniszek, na zachód od Żelazek. Długość zbiornika wynosi 2300 m, a maksymalna głębokość to 5,3 m. Występują tu między innymi ryby karpiowate.
Gołdap (234 ha, po polskiej stronie 149) – GPS: 54°19’59” 22°20’12” – to jezioro graniczne, największe w okolicach Puszczy Rominckiej, długie 2930 m, głębokie do 10,9 m (średnio – 5,6 m) o linii brzegowej 7600 m, szerokości do 900 m. Na południowo-zachodnim brzegu położona jest plaża miejska, stanica harcerska, ośrodki wypoczynkowe i liczne kwatery prywatne. W Lesie Kumiecie, kilkaset metrów od brzegu jeziora, znajduje się Sanatorium Uzdrowiskowe „Wital” i obiekty dawnej kwatery głównej Luftwaffe (ścieżka dydaktyczne). Łowiony jest tu między innymi: szczupak, sandacz, leszcz, krąp, płoć, ukleja.
Kołki (11 ha) – GPS: 54°17’13” 22°24’39” – w pobliżu miejscowość Kałkowo i Kolniszki. Jezioro znajduje się przy granicy otuliny Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej.
Młynówek (0,84 ha) – GPS: 54°14’11” 22°31’31” – jezioro w dolinie rzeki Rospuda, na północ od jeziora Czarne Filipowskie. Leży przy granicy województwa warmińsko-mazurskiego z podlaskim, około 400 m na południe od jeziora Szymanek.
Ostrówek (2,5 ha) – GPS: 54°18’39” 22°24’43” – leży w dorzeczu Jarki, po jego wschodniej stronie jest wieś Galwiecie – najstarsza wieś tej części powiatu gołdapskiego.
Rakówek (2,5 ha) – GPS: 54°18’17” 22°26’11” – leży w dorzeczu Jarki, po przeciwnej stronie wsi Galwiecie. Nad jeziorem od północnego zachodu znajduje się klasycystyczny XIX-wieczny pałac z ładnym ryzalitem i stary cmentarz ewangelicki. Jest także młyn wodny i resztki parku podworskiego z pomnikami przyrody: buk zwyczajny i topola biała.
Szymanek (8,04 ha) – GPS: 54°14’36” 22°31’39” – jezioro w dolinie rzeki Rospuda, na zachodnim brzegu m. Ślepowo. Od wschodu dotyka granicy z województwem podlaskim.
Opr. Ryszard F. Dutkiewicz.
