W czasach staropruskich wyprawy rycerzy krzyżowych zależały od tego, czy pozamarzały jeziora, moczary i bagna, których zakuty w zbroję konny rycerz nie był w stanie sforsować w porze letniej.
Ta część Mazur znajduje się ponad 120 metrów nad poziomem morza. Przez to jest znaczny wpływ wiatrów od strony wschodniej i południowo-wschodniej, z Syberii i Rosji.
Mieszkańcy długo pamiętali surową zimę na przełomie roku 1708 i 1709, która poprzedziła na Mazurach wybuch straszliwej zarazy. Podobno ptaki zamarzały na śmierć w locie, bydło w oborach, a ludzie w łóżkach w pościeli. Watahy wilków krążyły wokół ludzkich osiedli w poszukiwaniu pożywienia. Aż do maja Bałtyk był zamarznięty na dziesiątki kilometrów od brzegu.
W czasach, kiedy Olecko należało jeszcze do Niemiec jego specyfikę na terenie rozległych Niemiec dwa elementy: największy rynek i najzimniejszy klimat. Tu właśnie na wschodnich krańcach Mazur notowano najniższe temperatury spośród wszystkich miejscowości położonych na terenach do 1000 m nad poziomem morza.
Pociąg w zimowym krajobrazie w pobliżu Olecka. Grenz R., Der Kreis Treuburg. Ein ostpreussische Heimatbuch, Lübeck 1971.
11 maja 1888 roku przed południem w Olecku miała miejsce wielka śnieżyca. 29 maja 1810 roku nadciągnęła nad Olecko okropna wichura, której towarzyszyły obfite opady śniegu i mróz, które zniszczyły zasiewy.
W czasach nam bliższych jako rekordową "zimę stulecia" zapamiętano surowa i długą zimę roku 1929, kiedy 9 lutego na termometrach stacji meteorologicznej w zanotowano - 42 stopnie C. Jako pewną osobliwość warto odnotować, że 3 czerwca 1928 roku spadł tu śnieg na wysokość kilku centymetrów i pokrył zielone łąki i pola oraz rozwinięte liście drzew.
Podobnie niskie temperatury zanotowano w marcu 1940 roku -38,0 °C.
Średnia wieloletnia temperatura stycznia w powiecie ełckim wynosi - 4,2 st. w oleckim - 4,8 stopni C, a w gołdapskim lutego - 4,5 stopni C. Rekordy temperatury, zwłaszcza w zimie, wcale nie pokrywają się z temperaturami średnimi - najniższa temperatura, jaką kiedykolwiek zanotowano w uchodzących za polski biegun zimna Suwałkach wynosiła - 32 °C - tyle samo, co w uważanym za "ciepłym" Wrocławiu.
Klimat (wg Rocznika Statystycznego woj. warmińsko-mazurskiego z 2001 roku):
- średnia roczna temperatura powietrza w okresie 1971-2001 roku wynosi 7,5 C,
- średnia miesięczna temperatura powietrza w styczniu: -0,6 C, a w lipcu 19,8 C,
- roczne sumy opadów w [mm]: w roku 1999 – 701, w 2000 – 607 i 2001 – 663,
- roczne sumy opadów na przestrzeni lat 1981-2001 wynoszą 550 – 750 [mm],
- dość długo utrzymuje się pokrywa śnieżna 70-100 dni.
Szkoła Rolnicza (Landwirtschaftsschule) w Olecku. Fotografia ze zbiorów Z. Bereśniewicza.
1 kwietnia 1893 roku dzięki staraniom nauczyciela Pabsta do Olecka (Margrabowa) przeniesiono stację meteorologiczną (drugiego rzędu). Od tego czasu dokonywano regularnych pomiarów meteorologicznych. Margrabowę określano jako najzimniejsze miasto w Niemczech. Stacja meteorologiczna znajdowała się w pobliżu Szkoły Rolniczej (dzisiaj Szkoła Podstawowa nr 3 na ulicy Kolejowej). Niezbędne przyrządy otrzymano dzięki kontaktom z Centralnym Związkiem Gospodarstwa Wiejskiego dla Litwy i Mazur. Wyniki pomiarowe oleckiej stacji drukowane były w wystruckim czasopiśmie „Georgine” oraz w sprawozdaniach z działalności stacji meteorologicznej (Die Wetterstation der Landwirtschaftsschule zu Marggrabowa).
O mroźnych zimach świadczą wspomnienia mieszkańców:
W styczniu 1929 r. przez kilka dni padał śnieg, jakby natura chciała się przygotować na to, co miało nadejść, ponieważ chciała uchronić się przed lodowatą falą, która nadciągała z Syberii. Każdy dzień przynosił wtedy silniejszy mróz. Wielu patrząc na termometr każdego dnia uważało, że może jeszcze się pogorszyć. Temperatury z dnia na dzień spadały coraz niżej i pewnego rano 9 lutego 1929 roku - osiągnięto punkt, w którym zawiodły termometry rtęciowe. Dzieje się tak, ponieważ rtęć krzepnie w temperaturze 38,83 stopni Celsjusza.Od tego momentu termometr rtęciowy nie działa prawidłowo. Mieszkańcy, którzy mieli termometr alkoholowy za oknem mogli odczytać najniższą temperaturę w Olecku - wynosiła - 42 stopnie.
[Werner Bergengruen,Wspomnienia ciężkiej zimy 1928/29, Treuburger Heimatbrief nr 38].Miniona zima była bardzo, bardzo mroźna i śnieżna. Termometr wskazywał -35 ° C w różnych dniach. Zaczęło się mniej więcej w połowie grudnia i mroziło nieprzerwanie do połowy marca. Przez wiele dni były ciężkie zamiecie śnieżne. 2 kwietnia gospodarz Schreiber z Szeszek odwiózł saniami żonę i dziecko na stację kolejową w Kowalach.
[Gerhard Biallas, Wspomnienia z Szeszek z 1929 r., Treuburger Heimatbrief nr 34].Najniższe zanotowane temperatury w stacji meteorologicznej to: 16 stycznia 1893 roku -36,4 ° C, 09 lutego 1929 roku -42,0 °C, w marcu 1940 roku -38,0 °C.
[Na podstawie Treuburger Heimatbrief Nr. 25].Tu notowano najniższe temperatury spośród wszystkich miejscowości położonych na terenach do 1000 m nad poziomem morza. Jako skrajne temperatury przyjęto dla Olecka – latem 34°C, a zimą -36,4°C; tak więc maksymalna amplituda temperatury wynosi tu 70,4°C.
[Ch. Grigat: Die Geschichte des Kreises Treuburg. Treuburg 1938]
Oprócz wymienionych już niskich temperatur należy wymienić znacznie więcej dni z przymrozkiem, w Olecku jest 139, podczas gdy w Warszawie 112, a w Świnoujściu - tylko 80.
Zabezpieczenie się przed mrozami, wiatrem i opadami wymagało już większego wysiłku. Związane było z koniecznością budowy solidnych domów mieszkalnych i budynków dla zwierząt gospodarskich. Długie i ostre zimy sprawiały, że troska o odpowiedni opał stanowiła jeden z podstawowych elementów ludzkiej egzystencji. Dostarczały go tradycyjnie okoliczne lasy. Drewno stanowiło przez długie lata podstawowy materiał budowlany i opałowy. W niektórych wsiach wydobywano torf, węgiel stanowił znacznie droższy materiał opałowy i na ogrzewanie nim mieszkań mogli pozwolić sobie tylko zamożniejsi. Byli i tacy, którzy zbierali susz leśny i z utęsknieniem wyczekiwali na mazurską wiosnę.
Opady śniegu w maju 1935 r. W: Treuburger Heimatbrief, Kreisgemeinschaft Treuburg e.V. nr 25 s. 64.
Zaprzęg konny z saniami na Jeziorze Oleckie Wielkie 9 marca 1915 r. Fotografia ze zbiorów Ł. Skubisza www.zarchiwumo.pl.
Literatura:
- 42 Grad unter Null in Ostpreußen. Erinnerungen an den strengen Winter 1928/29, w: Treuburger Heimatbrief, Kreisgemeinschaft Treuburg e.V. nr 38 s. 65.
- Czygan, A., Aus Treuburgs Okelkammer, 1-6,Treuburg,1940.
- Demby R., Olecko. Czasy, ludzie, zdarzenia. Wydawca: Urząd Miejski w Olecku 2000.
- Demby R., W straduńskiej puszczy. Z dziejów osadnictwa na ziemi oleckiej, Olecko 1998.
- Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010.
- Geschichte von Marggrabowa bzw. Olecko bzw. Treuburg, w: Treuburger Heimatbrief, Kreisgemeinschaft Treuburg e.V. nr 47 s. 77.
- Grenz R., Der Kreis Treuburg Ein ostpreußisches Heimatbuch, Zusammengestellt, im Auftrage der der Kreisgemeinschaft Treuburg, Lübeck 1971.
- Gumiński R., Zima roku 1928/29 w Polsce. "Przegląd Geograficzny” Tom XI, 1931.
- Frenzel J. T., Beschreibung des Kreises Oletzko, Regierungsbezirks Gumbinnen, in geschichtlicher, statistischer und topographischer Beziehung. Marggrabowa: Peglau 1870.
- Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg, 1938.
- Jordan-Lubierzyński F., Ziemia Olecka z bliska i z daleka, Białystok-Olecko 1970, S. 152.
- Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. A. Wakara, Pojezierze, Olsztyn 1974.
- Regionalna geografia fizyczna Polski, red. A. Richling, J. Solon, A. Macias, J. Balon, J. Borzyszkowski, M. Kistowski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2021.
- Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
- Treuburg — die kälteste Stadt in Deutschland, w: Treuburger Heimatbrief, Kreisgemeinschaft Treuburg e.V. nr 25 s. 61.
- Tutlies A., Heiteres Und Ernstes Aus Oletzko: Ein Landkreis In Ostpreussen. Books on Demand. 2007.
