Mija 110 lat od walk o Olecko w latach 1914- 1915. Wydano wiele książek ze wspomnieniami żołnierzy niemieckich i rosyjskich. Szczególnie interesujące są zapiski autorów, którzy przebywali w tym czasie w Olecku (Margrabowa).
W 2014 roku zostały wydane wspomnienia lekarza wojskowego Armii Imperium Rosyjskiego Wasilija Pawłowicza Krawkowa „Wielka wojna bez retuszu”. (Кравков В. П. Великая война без ретуши. Записки корпусного врача. Вече, 2014).
Obszerne fragmenty notatek, związane są z jego pobytem w Olecku i okolicach od września 1914 r. do lutego 1915 r.
W. P. Krawkow od września 1914 r. do grudnia 1915 r zajmował stanowisko zastępcy szefa departamentu sanitarnego kwatery głównej 10. Armii Imperium Rosyjskiego (Front Północno-Zachodni). Autor w swoich notatkach pisząc o Olecku używał nazwy Маркграбова (Markgrabowa, pol. Margrabowa). W poniższym tekście używam polskiej nazwy - Margrabowa.
Wasilij Pawłowicz Krawkow, lekarz wojskowy Armii Rosyjskiej, tajny doradca. Autor: Michaił Rossijski (opublikowano za zgodą autora) – z archiwum rodzinnego, domena publiczna). https://ru.wikipedia.org/w/index.php?curid=5079439
Notatki lekarza wojskowego W. P. Krawkowa. https://stopgulag.org/object/496582401
15 listopada 1914 r. po obiedzie wyjechał z Suwałk do Margrabowy odział operacyjny sztabu X Armii. Jutro zaczną tam przybywać i inne oddziały. Wkraczamy na niemiecką ziemię opuszczoną przez rdzennych mieszkańców, przypominającą pustynię. Czeka tam nas ciężkie życie. Następnie pojadę dalej aby dołączyć do sztabu w Margrabowie.
Rosyjska mapa topograficzna okolic Olecka. 1762652 @ Новая Топографическая Карта Западной России 1:84 000 (1880-ca1935) 1913. http://www.mapywig.org
Sytuacja na froncie rosyjsko - niemieckim od listopada do grudnia 1914 r. Der Weltkrieg 1914–1918. Reichsarchivwerk. Band 6. Der Herbst-Feldzug 1914 – Der Abschluß der Operationen im Westen und Osten. Verlegt bei E.S. Mittler & Sohn. Berlin 1929.
20 listopada 1914 r. około godziny 9 rano wyjechałem z gościnnego szpitala nr 399 do Margrabowy. Pogoda jest sucha, mróz. Jechałem na swoich szarych koniach po pięknej szosie. O 11 godzinie byłem już w Raczkach. Po 2 wiorstach przejechałem granicę. Mój Boże, jaki wstrząsający obraz całkowitego zniszczenia. We wsiach nie widać żywej duszy. Budynki są zburzone jak po trzęsieniu ziemi. Około pierwszej przybyłem do Margrabowy. Przed wojną było to całkiem przyjemne miasteczko a teraz?
Hotel "Kronprinz" przy rynku w Olecku w 1914 r. Ze zbiorów: https://www.zarchiwumo.pl
Restauracja hotelu "Kronprinz" przy rynku w Olecku. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990. S. 131.
Nasz oddział zatrzymał się w hotelu "Kronprinz" naprzeciwko kościoła. Na prterze hotelu była zniszczona restauracja. Mnie osobiście jakoś udało się zakwaterować w pokoju kupca Fritz, który porzucił tu wszystkie swoje rzeczy i uciekł. Zajęliśmy pokoje obok siebie aby uniknąć niespodziewanych ataków przebiegłego wroga. Przecież znajdujemy się w ważnym miejscu Prus Wschodnich.
Lekarz wojskowy W. P. Krawkow (w samochodzie czwarty od prawej). http://www.kultpro.ru/item_368/
21 listopada 1914 r. - spadł śnieg. Z tego wiru wandalizmu, dusza wyrywa się melancholijną tęsknotą za ojczyzną, w świat piękna do światła i miłości wzajemnej. Nie mogę pozytywnie, powstrzymać się od łez na widok otaczającej wokół zniszczenia i grabieży. Dzisiaj w szafie znalazłem porzucone zabawki, szkolne zeszyty i fotografie rodziny. Żyli tu ludzie cicho i spokojnie wychowując dzieci - i to wszystko przewróciło się do góry nogami. Tak smutno, tak smutno, że prawie można zwariować.
Domy pracowników starostwa, w których 21 listopada 1914 r. zamieszkał W. P. Krawkow. W głębi dawny budynek starostwa. Obecnie w tym miejscu jest boisko przy Placu Zamkowym, Fotografia ze zbiorów Z. Bereśniewicza.
23 listopada 1914 r. Dzisiaj nasz oddział sanitarny wraz z innymi, przeniósł się bliżej sztabu (budynek starostwa przy Placu Zamkowym). Zajęliśmy trzy duże budynki, w których wcześniej znajdował się jakiś ważny niemiecki dowódca ze swoją administracją. Nasz oddział z intendenturą zajął największy budynek - dom pracowników starostwa, który składał się z wielu mieszkań. Dzięki Bogu, że ogrzewanie nie było centralne, lecz piecowe. To pierwsze we wszystkich budynkach było zniszczone.Zamieszkaliśmy przy brzegu jeziora czarująco odbijającego blask słoneczny swoją stalową powierzchnią. Wokół śnieżna równina, na horyzoncie granicząca z ponurym ciemnym lasem.
Obok kościół z cmentarzem. Tak cicho na nim, na krzyżach napisy "Ruhe in Frieden" (Spoczywaj w pokoju) lub "Wiedersehen" (Do zobaczenia). Przy mogiłach stoją ławeczki zaprószone śniegiem, posiedziałem na jednej z nich. Boże co się dzieje?
Kościół rzymskokatolicki na ulicy Zamkowej. Fotografia ze zbiorów Z. Bereśniewicza.
2 grudnia 1914 r. Wczoraj w Margrabowie startował nasz samolot, ale jak zwykle - nie za wysoko, nie długo i przy lądowaniu roztrzaskał się.
Rosyjski samolot na lądowisku w Olecku. Офицеры у аэроплана. 24.XI.1914 г. Марграбова. http://asirotkin.ru/of_perv_mir.html
17 grudnia 1914 r. Właśnie w tej chwili otrzymałem wstrząsającą wiadomość: zastrzelił się pułkownik Krajewski, nasz intendent, człowiek niewątpliwie dobry. Nie myliłem się w przewidywaniach, w ostatnim czasie przy spotkaniach z nim zawsze wydało mi się, że on oszaleje albo popełni samobójstwo. Miał strasznie chorą duszę i cierpiał z tego powody, że nie mógł zabezpieczyć naszych żołnierzy w przedmioty pierwszej potrzeby. Mrocznie widział swoją przyszłość.
Zastrzelił się on na moim ulubionym miejscu spaceru - cmentarzu! To właśnie jego sylwetkę widziałem wczesnym rankiem, kiedy spacerował, brzegiem jeziora, a ja w tym czasie przechadzałem się po skraju cmentarza. Niech będzie Tobie ziemia puchem, nieszczęśliwy cierpiętniku, który nie masz "grubej skóry" tak jak ci, którzy Ciebie przeżyli.
Cmentarz przy kościele katolickim na ulicy Zamkowej w Olecku.
Julian Ludwigowicz Krajewski. (Краевский Юлиан Людвигович). http://www.ria1914.info Fotografia dostarczona przez: Ksenia Krajewska.
Julian Ludwigowicz Krajewski był wyznania katolickiego. Ukończył gimnazjum klasyczne Połocku. Wstąpił do służby wojskowej 1885 r. Ukończył szkołę kadetów piechoty w Wilnie. Uczestniczył w wojnie w Chinach i w wojnie rosyjsko-japońskiej. W 1914 r. w stopniu pułkownika został głównym intendent przy sztabie 10. Armii Rosyjskiej. Był wielokrotnie odznaczony. Zastrzelił się 17.12.1914 r. w Olecku (Марграбова). (Informacje i fotografia z www.ria1914.info).
Rozkaz z 6 grudnia 1914 r. (według kalendarza juliańskiego) z informacją o śmierci pułkownika Krajewskiego. http://www.ria1914.info/index.php
23 grudnia 1914 r. Zimowy krajobraz, spadł śnieg, na którym ślizgają się koła samochodu. Wyjechaliśmy rankiem do Kowal Oleckich. Na drodze tak jak wczoraj straszne "pompejskie" obrazy. Palą się młyny i niemieckie zakłady przemysłowe. Obejrzałem 397 szpital polowy - idealnie przygotowany. W pokoju lekarzy lata kanarek, którego uratowali od chłodu i głodu. Po zjedzeniu posiłku w przyjacielskiej atmosferze wyruszyłem do domu. Śnieg i zamieć. Było już ciemno, kiedy przyjechałem do Margrabowy.
Rosyjska kolumna sanitarna. Великая война в образах и картинах : 1914-1915 / В изд. принимали участие : худож. М. В. Добужинский; С. И. Дмитриев; Н. И. Кравченко и мн. др. - [Вып. 1-8]. - М., 1915. - 400 с. : ил., портр. http://elib.shpl.ru/ru/nodes/14270-velikaya-voyna-v-obrazah-i-kartinah-1914-1915-vyp-1-8-m-1915
25 grudnia 1914 r. Bezustanna kanonada stała się rzeczywistością. Ogłoszono, że dzisiaj przechodzimy do ofensywy. Oczekujemy na przypływ rannych do Wydmin i Orzysza. Tym razem, w tym ataku nie widzę nic pięknego, zabijemy dużą ilość swoich i taką samą ilość Niemców i znowu pozostaniemy na swoich miejscach. W godzinach porannych byłem na nabożeństwie z okazji otwarcia szpitala polowego imienia rosyjskich nauczycieli. Piękna pogoda. Żołnierze zjeżdżają na sankach z górki.
Mogiły żołnierzy niemieckich i rosyjskich przy kościele w Wydminach. Fotografia ze zbiorów: Z. Bereśniewicza.
27 grudnia 1914. W Wyminach spędzam noc. W lazarecie 64 dywizji służy siostra ochotniczka Pani Gurko żona dowódcy 6 Korpusu (czy to sprzeczne z prawem?). (Гурко Эмилия Николаевна (1860–1918). Była siostrą Mikołaja Martynowa - zabójcy Michała Lermontowa - rosyjskiego pisarza, prozaika, dramaturga). Lekarze chcieli, by jej się pozbyć, gdyż cierpieli z powodu jej dominacji. Zalecałem lekarzom - "Cierpliwość i cierpliwość". Po wojnie będzie czas na rozliczenia!
8 lutego 1915 r. Och, i wstyd, wstyd! Uciekła 57 dywizja rosyjska. Niemcy energicznie w składzie dwóch korpusów prują na Ełk. Pisz został przez nas opuszczony. Wydminy przygotowują się do oczyszczenia. Jutro spodziewamy się, że Ełk będzie w rękach wroga. Pospiesznie wysyłam telegram, aby z Ełku ewakuowały się wszystkie służby medyczne.
Za dzień lub dwa będziemy musieli opuścić Margrabową.
11 lutego 1915 r. Przyszedł stosunkowo uspokajające informacje: Niemcy nie zbliżają się tak energicznie. Z Ełku ewakuowany służby medyczne. Nasz sztab zamierza pozostać w Margrabowie a wszyscy wczoraj ewakuowaniu mają wrócić.
Dzięki Bogu, jeszcze z nadzieją trzymamy się w Margrabowie, do której tak się przyzwyczailiśmy.
Wyjechaliśmy z Margrabowy o 5 wieczorem, zajechaliśmy do Suwałk o 11 rano następnego dnia.
12 lutego 1915 r. W Suwałkach dowódca z bronią w rękach usiłuje załadować i rozładowywać pociągi. Niemcy zajmują Mariampol. Sztab 20 korpusu opuszcza Suwałki. Dzisiaj ma być zajęta przez Niemców Margrabowa.
Prasa niemiecka pisze, że Rosjanie są zupełnie pijani, idą na bagnety, że zapadają się po szyję w bagnach i jeziorach.
Grupa oficerów rosyjskich przy pociagu sanitarnym. Олейников Алексей. Решающая битва Первой мировой. Восточно-Прусская операция 1914 года. https://topwar.ru
13 lutego 1915 r. pociągami z Margrabowy wysłano ostatnie trzy transporty. Silna odwilż.
Na tych słowach kończą się wspomnienia lekarza wojskowego Armii Imperium Rosyjskiego Krawkowa związane z pobytem w Olecku i okolicach.
W. P. Krawkow w czasie służby w wojsku został odznaczony orderami 10 razy. Napisał 12 książek i publikacji naukowych.
W 1917 r. Krawkow został zwolniony z wojska i wrócił do Moskwy. Następnie pracował w instytucjach wojskowo-sanitarnych. 5 lipca 1920 r. Krawkow został aresztowany pod zarzutem nadużyć przy rozpatrywaniu zwolnień z poboru do Armii Czerwonej. 13 lipca 1920 r. został skazany na karę śmierci.
W Riazaniu, na dawnym budynku Biura Dowódcy Wojskowego Województwa Riazańskiego przy ul. Lenina 29, znajduje się tablica pamiątkowa:
W tym domu mieszkał Krawkow Wasilij Pawłowicz (1859 - 1920). Znana postać medycyny wojskowej, autor pamiętników frontowych. Zastrzelony przez funkcjonariuszy "Czeka" w 1920 r.
Na jego domie rodzinnym umieszczono tablicę pamiątkową z napisem:
W tym domu w latach 1892–1914 mieszkał i pracował Wasilij Pawłowicz Krawkow (1859–1920), lekarz wojskowy, autor książek o wojnie rosyjsko-japońskiej i pierwszej wojnie światowej….
Dom rodzinny W. P. Krawkowa w Riazaniu. Рязань ул. Салтыкова-Щедрина 34. http://zhais.ru/R-ryazan-saltikova-schedrina.htm
Tablica ku czci W. P. Krawkowa umieszczona na jego rodzinnym domu w Riazaniu. https://stopgulag.org/object/496582401
Dziękuję Panu Z. Łoś za pomoc w zrozumieniu rosyjskich tekstów.
Józef Kunicki
2024
Literatura:
- Kunicki J., Zapomniana Wielka Wojna 1914-1918. Ziemia Olecka. Pracownia Wydawnicza ELSET. Olecko 2021.
- Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
- W.P. Krawkow, Welikaja wojna bez retuszy, Zapisko korpusnogo wracza, Wiecze 2014.
Strony WWW:
