Kraina EGO - egoturystyka.pl

Szeska Góra położona jest w gminie Kowale Oleckie, w powiecie oleckim i województwie warmińsko-mazurskim.

Współrzędne geograficzne wierzchołka Szeskiej Góry: 54°10'58.7"N 22°19'53.2"E

Osadnicy z Polskiego Mazowsza zasiedlający w XV i XVI wieku wschodnią część dawnych Prus Wschodnich, przemieszczając się coraz dalej na północ napotykali na pagórkowaty krajobraz z bardzo dużymi różnicami wysokości. W porównaniu z płaskim (sandrowym) krajobrazem terenów położonym bardziej na południe (koło Ełku i Pisza) kraina ta była "garbata" ze względu na pagórkowate ukształtowanie terenu. Ze względu na krajobraz oraz pod względem kulturowym i przyrodniczym obszar nazwany został Mazurami Garbatymi.

Mazury Garbate. Rys. Marek Pacyński.

Pomiędzy Gołdapią na północy, a Oleckiem na południu, na przestrzeni około 30 km rozciąga się zorientowane południkowo pasmo pagórków o nazwie Szeskie Wzgórza (Seesker Höhenzug). Najwyższym wzniesieniem Szeskich Wzgórz jest Szeska Góra (Seesker Berg) o wysokości 309 m n.p.m., która jest trzecim pod względem wysokości po Wieżycy (329 m) i Górze Dylewskiej (312 m) wypiętrzeniem na Niżu Europejskim. Na niektórych mapach topograficznych oznaczono wysokość 308,78 m n.p.m.

Szeskie Wzgórza (Seesker Höhenzug) na mapie z 1901 r. Karte von Ost-Preusse unter Mitwirkung von Dr. Franz Zühlke. Dr. Alois Bludau und Dr. Albert Zweck gezeichnet von Georg Sicker. Holbing und Büchte (Stuttgart). 1901, w: https://gallica.bnf.fr.

Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondrackiego) ten obszar położony jest na styku Pojezierza Mazurskiego (842.8) i Pojezierza Litewskiego (842.7). Leży on w całości w obrębie prowincji - Niż Wschodniobałtycko-Białoruski (84) i podprowincji - Pojezierza Wschodniobałtyckie (842) oraz w makroregionie - Pojezierze Mazurskie (842.8).

Rzeźba terenu Cisowej Góry. Ciemne plamy na powierzchni to wyrobiska po eksploatacji wapieni sylurskich (https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/)

Podział na mezoregiony według nowej regionalizacja fizycznogeograficzna Polski. 842.85 Wzgórza Szeskie (Garb Szeski) (Seesker Kuppen, Seesker Höhe), 842.84 Kraina Węgorapy (Angerburger Gebiet), 842.71 Puszcza Romincka, 842.72 Pojezierze Zachodniosuwalskie, 842.723 Pojezierze Wschodniosuwalskie (Östliche Suwalki-Seenplatte), 842.74 Równina Augustowska (Augustów-Ebene), 842.86 Pojezierze Ełckie (Lycker Seenplatte), 842.83. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich. Solon J., Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, w: „Geographia Polonica”. 2 (91), s. 170.

Według „Regionalnej geografii fizycznej Polski” z 2021 r. w rozdziale na 558 stronie, który został opracowany przez Jana Borzyszkowskiego i Izabelę Grzegorczyk jest nowa charakterystyka mezoregoniu - Wzgórza Szeskie (842.85).

Wzgórza Szeskie stanowią niewielki, dość zwarty mezoregion położony w północno-wschodniej części makroregionu Pojezierza Mazurskiego. Większość jego granic jest wyraźna ze względu na znaczne wzniesienie terenu położonego na styku dużych lobów lodowcowych: mazurskiego i niemeńskiego (litewskiego). Różnica wysokości z terenami sąsiadującymi wynosi często około 60 m, a maksymalna na północy nawet 100 m. Najwyższe pagóry na wysoczyźnie przekraczają 300 m n.p.m. (Szeska Góra – 309 m n.p.m., Tatarska Góra – 307,8 m n.p.m.) i wraz z pozostałymi, nieznacznie niższymi (Rudzka Góra – 284 m n.p.m., Piękna Góra lub Gołdapska Góra – 271,6 m n.p.m., Popowa Góra – 247,0 m n.p.m.), układają się południkowo.
W budowie geologicznej na całym obszarze wzniesionego regionu dominują gliny zwałowe. Na podłożu glin posadowione są pagóry, przeważnie kemowe, zbudowane z glin, piasków, żwirów, mułków i iłów. W zagłębieniach występują mułki i iły zastoiskowe, sporadycznie utwory deluwialne. Pokrywę glebową tworzą przede wszystkim gleby brunatne, uzupełnione mozaiką gleb płowych i rdzawych.
Sieć hydrograficzna regionu jest uboga. Jezior jest niewiele i są małe, rzeki odpływają we wszystkich kierunkach i są najczęściej dopływami większych rzek, Jarki – dalej na północy nazywanej Gołdapą – oraz Legi odprowadzającej wody na południe. Wody podziemne występują lokalnie jako gruntowe. Pod względem klimatycznym region wyróżnia zwiększona częstość dni z pogodą bardzo mroźną. W potencjalnej roślinności naturalnej dominują grądy subkontynentalne odmiany subborealnej, w północnej części uzupełnione zasięgami niżowych łęgów jesionowo-olszowych. Występowanie w podłożu glin zwałowych sprzyja tworzeniu zastoisk i torfowisk na powierzchni terenu. Jednym z nich jest najwyżej położone torfowisko w województwie warmińsko-mazurskim pod Tatarską Górą, objęte ochroną rezerwatową oraz wchodzące w skład zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Tatarska Góra stanowi interesujący przykład formy polodowcowej o dwóch wierzchołkach (307,8 oraz 304,2 m n.p.m.), pomiędzy którymi znajduje się misa wytopiskowa z zarastającym jeziorem. W strukturze pokrycia terenu dominują grunty rolne, zajmujące ponad 75%, natomiast lasy, położone w centralnej i wschodniej części, zajmują poniżej 20%.
Największą miejscowością jest miasto Gołdap (14 tys. mieszkańców), położone na granicy z regionem Puszczy Rominckiej. W mieście znajdują się liczne obiekty zabytkowe, odbudowane po zniszczeniach wojennych oraz zakłady przemysłowe. Miasto jest jedynym uzdrowiskiem na Mazurach z nowymi obiektami sanatoryjnymi i tężnią solankową, zlokalizowanymi nad jeziorem Gołdap. Jest również ośrodkiem narciarstwa. Z obiektów zabytkowych najważniejszym jest konkatedra pod wezwaniem NMP Matki Kościoła z XVI w. Do 1945 r. był to kościół ewangelicki, został zniszczony w czasie II wojny i odbudowany w latach 80-tych XX w. W Gołdapi znajduje się również kościół św. Leona z XIX w., dwie wieże ciśnień XIX/XX w., zespół koszar z początku XX w., kamienice z przełomu XIX/XX w., cmentarz żydowski z XIX w. Funkcjonują zakłady przemysłowe branży drzewnej, papierniczej, odzieżowej, spożywczej.
Sieć komunikacyjną tworzą drogi samochodowe, w tym przebiegająca południkowo trasa Ełk – Olecko – Gołdap – przejście graniczne Gołdap – Gusiew (z Rosją) oraz równoleżnikowo Węgorzewo – Banie Mazurskie – Gołdap – Szypliszki – Sejny. Gołdap ma też nieczynne obecnie połączenie kolejowe z Oleckiem (linia o znaczeniu miejscowym).

Widok na Szeską Górę od zachodu.

W XIX wieku historyk Max Toeppen, autor „Historii Mazur”, podawał informacje o istnieniu w okolicy Gołdapi i Wzgórz Szeskich dużych złóż wapienia. Toeppen pisał również, że wypalanie wapna było istotnym źródłem utrzymania miejscowej ludności, która handlowała tym surowcem nawet z Królewcem. Potwierdziła to ekspedycja archeologiczna Działu Archeologii Bałtów PMA pod kierunkiem Marcina Engela badająca osadę w Konikowie, która zdobyła dowód, że już Jaćwingowie zajmowali się wypalaniem wapna. Podczas prac wykopaliskowych archeolodzy odkryli pozostałości pieca wypełnionego dużą ilością wapna. Był to pierwszy tego rodzaju piec odkryty na terenach jaćwieskich.

Pod koniec XIX wieku w "Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich"  T. 6, na stronie 115 podana jest charakterystyka ukształtowania powierzchni powiatu oleckiego.

Pod względem orograficznym leży pow. margrabowski prawie cały na wyżynach, można nawet powiedzieć, że jest najwyżej położony ze wszystkich powiatów Prus Wschodnich, choć niektóre okolice dawnych powiatów leżą może wyżej. Najwyższym punktem całego powiatu są góry Szeskie (Seeskerberg) tuż nad granicą pow. gołdapskiego, do którego częściowo przechodzą, wznoszą się 922 stóp n.p.m., nawet najniżej położone okolice (Hasny) wzbijają się jeszcze 850—406 stóp nad Bałtyk tak, że przeciętna wysokość wynosi 700 stóp. Od gór Szeskich rozchodzą się wyżyny na wsch. i zach., potem opadają powoli ku płd., gdzie jest pow. ełcki; w ogóle więc cały nieomal pow. margrabowski jest górzysty, tylko na płd., zachód i płd. wsch. granicy są równiny, chociaż i tu nie brak pagórków.

W 1870 r. ukazała się w Olecku książka ówczesnego landrata powiatu oleckiego J. Frenzla „Beschreibung des Kreises Oletzko...”. Charakteryzując piękno pagórkowatego krajobrazu powiatu, na str. 13 używa określenia "die Oletzkoer Schweitz" (Olecka Szwajcaria).

Wojciech Kętrzyński w książce „O Mazurach” w 1872 r. na stronie 5 napisał:

Dowcip ludowy dzieli całe Mazury na trzy części, stosując się do powierzchni ziemi i jej jakości t. j. na Mazury piaszczyste (pod Szczytnem), na Mazury kamieniste i na Mazury garbate czyli pagórkowate (pod Gołdapią). Aczkolwiek miejscami nawet na dobrych gruntach tu nie zbywa, jest jednakowoż wiele okolic, które wszystkie te trzy przymioty w sobie łączą.

Okolice wsi Szeszki i Szeskiej Góry na niemieckiej mapie topograficznej z XIX wieku. Opisano wysokość wzniesienia 309 m n.p.m. 106 Grabowen, 107 Marggrabowa. 1:100 000. Karte des Deutschen Reiches. Generalstabskarte. Königlich-Preussische Landesaufnahme. 1893. (ze zbiorów Archiwum Map WIG).

Dr Albert Zweck opisując w 1900 r. Krainę Jezior Mazurskich w „Das masurische Seeengebiet” napisał, że na zachód od Olecka między rzeką Haasznen (Łażna Struga) aż do Marggrabowy (Olecko), rozciąga się pagórkowaty obszar pokryty licznymi lasami i jeziorami słusznie nazywany „Oletzkoer Schweiz” (Olecka Szwajcaria).

Fragment tekstu z książki z informacją o „Oletzkoer Schweiz”. Zweck A., Das masurische Seeengebiet. Stuttgart 1900, s. 119.

W 1923 r. Orłowicz wydał we Lwowie „Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmji” , w którym opisał Szeską Górę i okolice.

W lecie dość silny ruch turystyczny, gdyż Kowale są punktem wyjścia wycieczki na najwyższy szczyt Wzgórz Gołdapskich, a zarazem wschodnich Mazur, z całej okolicy widocznej Szeskiej Góry (Seesker Berg, 309 m), oddalonej stąd 7 km na zachód. Gościniec wiedzie przez wsie Chełchy (Chelchen), na południe od której znajdują się stare szańce oraz Szeszki (Seesken). Wejście na górę nie jest uciążliwe, gdyż góra wznosi się łagodnie, tworząc podwójne terasy, natomiast stromo spada ku zachodowi. Górę pokrywają sosnowe lasy. Widok ze szczytu (wieża) ogromnie rozległy na wschodnią część Mazur i Suwalszczyznę. Na stokach góry bogate pokłady wapienia sylurskiego. Na południe od wsi Szeszki las dworski „Na starym szańcu" (Alte Schanze), należący do położonej dalej na południe gminy Wężewo (Wensowen). Znajduje się tu stare grodzisko oraz rosną najokazalsze cisy Prus Wschodnich. Niegdyś rosły one i na Szeskiej Górze, lecz wycięto je dla spekulacji.

Okolice wsi Szeski i Szeskiej Góry na niemieckiej mapie topograficznej. Opisano wysokość wzniesienia 308,9 m n.p.m. Topographische Karte (Messtischblätter) 1:25000, 18100 Kowahlen, Königliche Preussische Landesaufnahme, Reichsamt für Landesaufnahme, Berlin 1940.

W 1929 r. Stanisław Srokowski w książce „Prusy Wschodnie, Kraj i ludzie” na 38 stronie opisał ukształtowanie powierzchni między Oleckiem i Gołdapią.

Na południe od Gołdapi sterczy góra Tatarska (Tatarenberg), zwana także Frydrychowską (Friedrichower Berg), która jest wzniesiona do 304 m. Na wysokości 293 m, a zatem niemal na wierzchołku, posiada nie byle jaką osobliwość, bo ogromnie głębokie torfiaste jezioro, porosłe po krajach mchem. Jeszcze dalej ku południowi, prawie że w pół drogi między Gołdapią a Oleckiem (Marggrabową) mamy pokrytą sosnowymi lasami Szeską Górę (Seesker Berg), nazwaną tak od wioski Szeszki. Wchodząca w skład pasma pagórków, przebiegającego z północy na południe, a długiego prawie 10 km. Z każdej strony widoczna jest wysoka na 309 m Szeska Góra, która opada stromo ku zachodowi, a łagodnie ku wschodowi, tworząc podwójne terasy.

Obszar Szeskich Wzgórz był szczegółowo zbadany i opisany przez Winfrieda Zeissa, który znacząco przyczynił się do badań geograficznych Prus Wschodnich. W 1931 r. Winfried Zeiss w Królewcu opublikował rozprawę naukową "Der Seesker Höhenzug: Ein Beitr. zur Landschaftskunde Ostpreussens" (Szeski Grzbiet. Przyczynek do krajobrazu Prus Wschodnich). Do tej publikacji odwoływało się wielu autorów piszących o okolicach Olecka i Gołdapi. Winfried Zeiss opracował także mapę geomorfologiczną tego obszaru.

Grupa młodzieży z klubu gimnastycznego „Turnvereins Treuburg„ w drodze na Szeską Górę w 1935 r. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990, s. 295.

W 1936 r. Wilhelm Sahm (nauczyciel, historyk) w książce „Heimatkunde von Ostpreuβen”, która była kompendium wiedzy z zakresu krajoznawstwa Prus Wschodnich opisał Szeskie Wzgórza zamieszczając także fotografię. Autor pisał:

Na południe od Gołdapi znajduje się Gołdapska Góra, z której kamienistego i bezdrzewnego wierzchołka roztacza się szeroki widok. Jeszcze wyższa jest Góra Szeska, która wznosi się na ponad 300 m.

Fotografia Szeskiej Góry – widok z południa. Na wierzchołku widoczna jest wieża triangulacyjna. Sahm W., Heimatkunde von Ostpreuβen. Verlag Moritz Diesterweg; Gräfe und Unzer Verlag. Königsberg 1936.

W 1954 r. nakładem wydawnictwa Sport i Turystyka ukazała się książka Wacława Kowalskiego "Mazury Garbate. Ełk —Wydminy—Olecko —Gołdap". Autor opisał krajobrazy Mazur Garbatych poszerzając zasięg tej jednostki geograficznej aż do Ełku na południu.

Mazury Garbate stanowią wschodnią część Mazur. Obejmują one całkowicie obszar powiatów: ełckiego, oleckiego i gołdapskiego oraz wschodnie części giżyckiego i węgorzewskiego. Teren ten graniczy na zachodzie z Krainą Wielkich Jezior Mazurskich, na wschodzie z Pojezierzem Suwalskim, na południu z Podlasiem, a na północy sięga po granicę państwa. Faliste ukształtowanie powierzchni tego regionu zjednało mu nazwę Mazur Garbatych. Na całych Mazurach Garbatych występują wzgórza i znaczne wzniesienia. (...) Na omawianym terenie wzgórza te tworzą na północy malownicze Szeskie Góry (…) dodające krajobrazowi północnej części Mazur Garbatych szczególnego uroku.

Mapa triangulacji w Prusach Wschodnich. Plan einer trigonometrischen Ausmessung welche in den Jahren 1796 und 1797 in Ostpreussen und Lithauen ausgeführt worden. [W:] Gaspari A. C., Bertuch F. J. Allgemeine geographische Ephemeriden. Verfasset von einer Gesellschft Gelehrten. Zehnter Band. Weimar im Verlage des Landes Industrie Comptoria 1802.

W 1971 r. w Niemczech ukazała się praca zbiorowa pod redakcją Rudolfa Grenza, zatytułowana „Der Kreis Treuburg” (Powiat olecki). W charakterystyce krajobrazów powiatu oleckiego podany jest opis Szeskich Wzgórz.

Szeska Góra o wysokości względnej 70 m przypomina ścięty stożek. Teren jest bogaty w żwir i głazy, te ostatnie głównie na zachodnim stoku. Na powierzchni w wielu miejscach są zagłębienia - to wyrobiska po eksploatacji wapieni sylurskich, które były kiedyś wykorzystywane do produkcji wapna w pobliskich piecach. Żwirownie na stokach wzniesienia daje wyobrażenie o wewnętrznej strukturze góry. Widoczne są warstwy piasków i żwirów. Sąsiednie pagórki pokryte są gliną. Okolice nazywane były jako „bogate w kamień". Autor podaje, że na granicy powiatu, 500 m na południowy zachód od Friedrichswalde (Cicholaski) znajduje się największy głaz granitowy, który wystaje ponad powierzchnię terenu na 30 m3.

Głaz narzutowy, eratyk (Erratischer Block ) na granicy powiatów oleckiego i gołdapskiego. Skrót N.D. oznacza Naturdenkmal, Pomnik przyrody. Topographische Karte (Messtischblätter) 1:25000, 1899 Halldorf, Königliche Preussische Landesaufnahme, Reichsamt für Landesaufnahme, Berlin 1940.

W pobliżu granicy powiatu, na wschód od Szeskiej Góry znajdował się kolejny głaz granitowy, który wystawał ponad powierzchnię terenu na 27 m3.

Głaz narzutowy, eratyk (Erratischer Block ) na granicy powiatów oleckiego i gołdapskiego. Skrót N.D. oznacza Naturdenkmal, Pomnik przyrody. Topographische Karte (Messtischblätter) 1:25000, 1899 Halldorf, Königliche Preussische Landesaufnahme, Reichsamt für Landesaufnahme, Berlin 1940.

Herbert Kirrinnis w rozdziale "Naturalne podstawy powiatu Treuburg" książki „Der Kreis Treuburg” zamieścił podział północnej części powiatu na krainy. Autor opierał się na pracy Winfrieda Zeissa z 1931 r. pt.

Der Seesker Höhenzug". Sklasyfikowano i opisano następujące jednostki geograficzne: Szeskie Pasmo (Der Seesker Zug), Płaskowyż Stożne (Das Stosnauer Plateau), Dolina Koziej Góry i obszar jeziora Szwałk (Das Ziegenberger Tal und das Schwalgseengebiet), Obniżenie na południu pasma wzgórz Szeskich do łańcucha jezior (Der Südabfall des Seesker Höhenzuges zur Seenkette), Płaskowyż Łęgowo (Das Lengauer Plateau), Dolina Daniele (Der Danieller Talzug).

Punkt geodezyjny sieci triangulacyjnej na Szeskiej Górze o wysokości 309 metrów nad poziomem morza.

W książce wydanej w 1970 r. "Ziemia Olecka z bliska i z daleka" Feliks Jordan-Lubierzyński na 9 stronie tak opisał okolice: 

Falisty teren Pojezierza Mazurskiego, a w tym i ziemi oleckiej jest dziełem lodowca, który spływając z gór Skandynawii naniósł zwały gliny i piachu wraz z olbrzymimi głazami. Te masy zwałowe utworzyły różnej wielkości wzgórza poprzecinane głębokimi dolinami. W tych dolinach powstawały następnie różnej wielkości i kształtu jeziora. Dziełem lodowca jest również Szeska Góra wznosząca się 309 metrów nad poziomem morza - jedno z największych wzniesień na terenie Mazur Garbatych - oraz przyległe do niej pasmo skalistych wzgórz w powiecie gołdapskim". Na stronie 110 "... w odległości 1 km ujrzeć możemy wzniesienie Tatarskiej Góry, u stóp której rozłożyła się wieś Tatary. Górę tę już widać z dalszej odległości i w jej okolicach notujemy jedne z największych na Mazurach opady sięgające 700 milimetrów rocznie. Dlatego też po drodze można spotkać wiele strumyków stanowiących źródła licznych strug i rzeczek Mazur Garbatych a wśród nich także rzeki Ełk i jej dopływu Legi.

Widok od wschodu na Tatarską Górę.

Anna Dylikowa w 1973 r. w publikacji „Geografia Polski. Krainy geograficzne” pisze, że północna część Pojezierza Ełckiego, nazywana jest często Mazurami Garbatymi. Zwraca także uwagę na wyjątkowość geomorfologiczną tej krainy.

…posiada rzeźbę niezwykle urozmaiconą, uderzającą świeżością i wyrazistością pojedynczych form, a jednocześnie trudną do odczytania. Wzgórza, garby i obniżenia przebiegają tu chaotycznie i nie tworzą ciągłych pasm. Niewątpliwie jednak mamy tu do czynienia z formami związanymi ze stosunkowo późnymi fazami recesji lądolodu.

Pomiędzy Oleckiem i Wzgórzami Szeskimi następuje załamanie przebiegu ciągów morenowych skręcających stąd gwałtownie ku południowemu wschodowi i powtarzających zarysy następnego języka lodowcowego, zwanego litewskim, wysuwającego się nieco dalej na południe wzdłuż doliny Niemna. Wzgórza Szeskie, obejmujące szereg wyniosłych garbów, z których najwyższy stanowi Szeska Góra osiągająca 309 m, dominują ponad całą wschodnią częścią Pojezierza Mazurskiego. Wzgórza Szeskie, podobnie jak Wzgórza Dylewskie i zespół wzgórz Wieżycy, stanowią przykład szczególnych warunków akumulacji lodowcowej w „zatoce" międzylobowej.

1 - postoje główne, 2 - postoje domniemane, 3 - postoje drugorzędne, 4 - sandry, 5 - zasięgi transgresji lodowca, 6 - ozy, 7 - drumliny i drumlinizacja, 8 - rynny odpływu wód topnienia, zaklęsłości zamknięte, 9 — znaczniejsze krawędzie.

Postoje lodowca, rynny odpływu i utwory glacifluwialne na Pojezierzu Suwalskim (wg J. Kondrackiego i S. Pietkiewicza) – fragment mapy, w: Dylikowa A., Geografia Polski. Krainy geograficzne. PZWSZ Warszawa 1973, s. 657-658.

W książce z 1973 r. „Olecko i okolice" Ryszard Demby na 32 stronie opisał okolice Szeszek: "

..udajemy się do wsi Szeszki. Na północny-zachód od tej wsi ciągnie się łańcuch niewysokich, lecz ostro zarysowanych wzgórz z najwyższym wzniesieniem Mazur Garbatych — Szeską Górą (309 m n.p.m.).

Autor przewodnika dla turystów pieszych Mazury Garbate wydanego w 1989 r. Grzegorz Rąkowski lokalizuje Mazury Garbate na obszarze między Węgorzewem, Gołdapią i Oleckiem, zwraca uwagę na wyjątkowość Szeskich Wzgórz:

Największe wzniesienia Mazur Garbatych znajdują się w rejonie Wzgórz Szeskich: Góra Szeska (309 m), Góra Tatarska (308 m) oraz inne, przekraczające wysokość 280 m. Druga grupa wysokich wzniesień znajduje się na pn.-wsch. od Puszczy Rominckiej: w pobliżu wsi Degucie dwa wzgórza o wys. 295 i 292 m, a pod Skajzgirami - grupa wzgórz o wysokości przekraczającej 270 m. Najniższy punkt regionu leży na wysokości 85 m i znajduje się w dolinie Węgorapy pod Mieduniszkami, w miejscu, gdzie rzeka przecina granicę państwową. Deniwelacje na obszarze Mazur Garbatych przekraczają 220 m i należą do największych na Niżu Polskim.

W 2007 r. Achim Tutlies w książce „Menschen aus dem Kreis Treuburg, Oletzko” napisał:

W Szeszkach znajduje się licząca 308,9 m n.p.m. druga co do wysokości góra Prus Wschodnich. Była dumą mieszkańców wsi, a podobno z jej najwyższego punktu, w pogodny dzień widać było siedem wież kościelnych.

Głazowisko na południowym stoku Szeskiej Góry.

Szczegółowych informacji o przeszłości geologicznej opisywanego obszaru dostarczają objaśnienia do map geologicznych arkusz Czarnowo Średnie (39) i arkusz Gołdap (70) wydane w 2007 r.

Zlodowacenie Wisły zaznaczyło się dwukrotnym nasunięciem lądolodu, w okresie stadiałów środkowego i górnego. Jako megaforma Wzgórza Szeskie powstały właśnie w okresie zlodowacenia Wisły. Osady, z których są zbudowane, powstały przede wszystkim w tym zlodowaceniu (stadiałach środkowym i górnym). Prawdopodobnie do powstania Wzgórz w dużym stopniu przyczyniły się procesy glacitektoniczne, które w wyniku szarż czoła lądolodu doprowadziły do spiętrzenia i złuskowania osadów wcześniej zakumulowanych. Nie ma jednak podstaw, by potwierdzić koncepcje Kondrackiego (1998) i Bera (2000), zakładające istnienie Garbu Szeskiego jako wyraźnej terenowej dominanty (izolowanego wyniesienia plejstoceńskiego) już przed zlodowaceniem Wisły i w związku z tym opływania go przez masy lodowe lądolodu tego zlodowacenia. W świetle powyższego stwierdzenia nie wydaje się też prawdopodobne, by Garb Szeski był masywem rozdzielającym dwa loby lądolodu zlodowacenia Wisły — mazurski i litewski.

Procesy wietrzeniowe od końca stadiału środkowego do dziś, w tym procesy mrozowe w klimacie peryglacjalnym stadiału górnego, spowodowały powstawanie pokryw eluwialnych na glinach.
W okresie stadiału górnego (23-17 ka BP) lądolód dotarł na południe od dzisiejszego Ełku. Jego stopniowe wycofywanie się na północ znaczone było liniami postojowymi i tworzeniem się moren i sandrów. Jedną z takich linii postojowych były moreny czołowe fazy pomorskiej - znaczącego etapu stagnacji lądolodu zlodowacenia Wisły. Przebiegają one pomiędzy Ełkiem i Oleckiem, około 30 km od południowej granicy badanego obszaru.
Kolejne etapy recesji objęły tereny arkuszy Gołdap i Czarnowo Średnie. Wydaje się jednak, że brak jest moren czołowych na Wzgórzach Szeskich (Garbie Szeskim) i w ich bezpośredniej okolicy (na wschód i zachód). Obszar ten podlegał przede wszystkim deglacjacji arealnej. Musiały tu długo zalegać bryły martwego lodu. W obniżeniach był i między nimi, w warunkach spokojnego przepływu, akumulowany był materiał. Powstawały wtedy plateau kemowe, kemy i moreny martwego lodu. Zaburzenia osadów, które obserwujemy w niektórych spośród tych form, mogą być spowodowane szarżami czoła lądolodu w trakcie formowania się wzgórz martwego lodu (jeszcze przed okresem postoju na linii moren czołowych, ciągnącej się na południe od rzeki Gołdapy). Na deglacjację arealną wzgórz nałożyły się tu prawdopodobnie epizody dociskania osadów przez zmieniającą swoje położenie krawędź lądolodu. Do zaburzeń osadów mogły się też przyczynić pionowe naciski brył martwego lodu.
Tak więc, procesy glacitektoniczne miały również miejsce podczas obu stadiałów zlodowacenia Wisły i osady tego zlodowacenia (tak jak i zlodowaceń środkowopolskich) są miejscami zaburzone.
Koncentrycznie biegnące z centralnej części Garbu Szeskiego we wszystkich kierunkach dolinki cieków są być może śladem dolin z końca plejstocenu, którymi płynęły wody roztopowe z obszaru wzgórz.
W okolicach Gołdapi nastąpiło kolejne zatrzymanie czoła lądolodu i powstał ciąg moren czołowych, a następnie, wzdłuż krawędzi lodu, taras kemowy. Następny etap to znowu deglacjacja arealna obszaru dzisiejszej Puszczy Rominckiej i zatrzymanie czoła lądolodu na północ od granicy państwowej (tzw. moreny południowolitewskie). Stamtąd nastąpił odpływ wód lodowcowych, który spowodował akumulację sandru wokół jeziora Gołdap i w dolinie Gołdapy. Później miało miejsce zatamowanie tych wód, skierowanie ich ku wschodowi i powstanie dużego zbiornika rzeczno-jeziorno-lodowcowego w obniżeniu Jarki, z którego wody nie mogły przelać się na południe z powodu podwyższania się terenu, lecz miejscami przelewały się w stronę rynien jezior: Czarnego, Bitkowskiego i Mieruńskiego, ku południowemu wschodowi.
U schyłku plejstocenu, w bollingu, zaczęły się wytapiać pozostałe jeszcze pod sandrem bryły martwego lodu. Ostateczne ich wytopienie miało miejsce prawdopodobnie w holocenie, w okresie bo- realnym. Wtedy też powstały dolinki niewielkich cieków, w których tworzyły się osady mineralne i organiczne. Zagłębienia dolinne i wytopiskowe wypełniały się gytiami, namułami i torfami. Na obszar wysoczyzn lodowcowych, sandrów i dolin wkroczyła roślinność.

Szkic geomorfologiczny okolic Szeskiej Góry – fragment mapy, w: Krzywicki T., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Czarnowo Średnie (39) i arkusz Gołdap (70). Wyd. Geol., Warszawa 2008.

Wysokości względne góry Szeskiej i Gołdapskiej osiągają 65, a innych wzniesień — 30-35 m. Wzniesienia w obrębie Wzgórz Szeskich są formami akumulacyjnymi (kemy, plateau kemowe, moreny martwego lodu). Są to kemy fluwioglacjalne (piaszczysto-żwirowe) i limnoglacjalne (mułkowo-piaszczyste i ilaste), moreny martwego lodu (żwirowo-głazowo-gliniaste) oraz ozy i formy akumulacji szczelinowej (piaszczysto-żwirowe). Wśród kemów limnoglacjalnych szczególnie wyróżniają się dwa rozległe plateau kemowe (długości 1,75-4,00 km i szerokości 1,75-2,00 km), położone w okolicach Nasut i Szeszek. Wyraźną cechą wielu kemów, moren martwego lodu oraz ozów i form szczelinowych jest częściowe lub całkowite ich pokrycie miąższymi glinami zwałowymi. Miąższość tych glin jest miejscami zdumiewająco duża i dochodzi do 8 m lub nawet przekracza tę wartość. Tak duże miąższości glin mogą być wynikiem spiętrzenia na skutek nasunięć (szarż) czoła lądolodu wcześniej złożonych osadów. Inną ciekawą cechą gliniastych pokryw niektórych kemów oraz plateau kemowych jest duża zawartość frakcji iłowej i niewielka zawartość żwirów.

W południowowschodniej części Szeskiej Góry znajduje się 16-metrowa odkrywka z piaskami i żwirami, miejscami z przewarstwieniami glin zwałowych. Warstwy piasków i żwirów opadają ku południowemu zachodowi pod kątem 30-90°. Nasuwający się lądolód najprawdopodobniej zaburzał powstałe wcześniej, w trakcie deglacjacji arealnej, osady kemowe. Na Szeskiej Górze (południowo-wschodnie zbocze) kompresja działała z północnego wschodu (10-40°).

16-metrowao odkrywka w południowo-wschodniej części Szeskiej Góry.

Według mapy litogenetycznej Polski w skali 1:50 000 (MLP) Arkusz: Gołdap, u podnóża Szeskiej Góry (na stoku północnym) znajduje się głazowisko.

Pod względem hydrograficznym opisywany obszar położony jest w dorzeczu Pregoły i Biebrzy, należących do zlewni Morza Bałtyckiego. Oddziela je od siebie dział wodny II rzędu. Do dorzecza Pregoły należy Gołdapa (Jarka) oraz źródłowe partie dopływów Rominty. Dorzecza Biebrzy stanowią źródłowe odcinki dopływów Łaźnej Strugi. Nieomal cały obszar leży w dorzeczu Gołdapy (Jarki), prawobrzeżnego dopływu Węgorapy. Jej źródła znajdują się w okolicy wsi Szarejki, a rzeka w swym górnym biegu (aż do jeziora Gołdap) nosi nazwę Jarka i ma charakter górski.

Wschodnia część Wzgórz Szeskich odwadniana jest przez szereg strug bez nazwy oraz rzeczki Dzięgielkę i Wilkaską Strugę, łączące się w Czarny Potok, wpadający do Jarki na środkowym jej od¬cinku. Zachodnia część Wzgórz Szeskich odwadniana jest przez cieki wpadające do Gołdapy.

Opisywana część Mazur jest pod wpływem kontynentalnych mas powietrza. Sprawia to, że panują tutaj najsurowsze warunki klimatyczne całej nizinnej części Polski. Krótkie, ciepłe lato trwa około trzech miesięcy. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą około 17°C. Jesień trwa niespełna dwa miesiące, a temperatura spada w tym okresie do około 6°C. Surowa zima rozpoczyna się zwykle w trzeciej dekadzie listopada i trwa do pierwszej dekady kwietnia. Średnia temperatura powietrza waha się w tym okresie od -6,7 do -2,7°C i często spada do -20°C. Zwarta pokrywa śnieżna zalega około 2,5 miesiąca, a ilość dni mroźnych lub z przymrozkami wynosi około 150. Roczne opady atmosferyczne osiągają 550-600 mm, najwięcej przypada na okres czerwiec-sierpień.

Widok od strony wsi Szeszki w okresie międzywojennym. Po lewej stronie fotografii żwirownia (odkrywka). Po prawej stronie gospodarstwo rolne Karla Kemmesiesa (do dzisiaj zachowały się tylko ślady fundamentów). Czygan S. A., Die alte Heimat in Wort und Bild, Heft 2. Verlag Alfred Czygan. 24 Lübeck 1962, s. 61.

W 2009 r. Wojciech Kujawski w książce "Mazury Garbate Szlak Wodny/Einwasser" na stronie 12, napisał, że brak niemieckiego odpowiednika nazwy opisywanego obszaru.

Z pomocą przyszedł mi nieodżałowany Tadeusz Ostojski, który zamiast proponowanego przeze mnie określenia das Bergisch Masuren (Mazury Górzyste) zalecił przyjąć po prostu dosłowne tłumaczenie: das Bucklige Musuren, co też chętnie uczyniłem. Drugim zagadnieniem, które należało rozstrzygnąć, był zasięg terytorialny określenia: Mazury Garbate. Często można bowiem spotkać opinie, według których obszar Mazur Wschodnich na całej swojej rozciągłości z północy na południe dzieli się na Mazury Garbate (między miastami Gołdap i Olecko) oraz Pojezierze Ełckie (między okolicami Starych Juch, Kalinowa i Ełku). Bez rozstrzygania o słuszności takich czy innych podziałów geograficznych...". Na stronie 14 zasięg Mazur Garbatych wyznacza jako dorzecza trzech największych rzek - "Krainę te oplatają bowiem trzy rzeki (wraz z dopływami): Lega, Gołdapa i Ełk.

W 2011 r. Herbert Liedtke w książce „Die Landschaften Ostpreußens” (Krajobrazy Prus Wschodnich) podaje powierzchnię Szeskich Wzgórz.

W opracowaniu Zeisssa z 1931 r. obszar Szeskich Wzgórz określono jako 421 km², z czego 263 km² znajduje się w powiecie gołdapskim, a 158 km² w powiecie oleckim.

Te dane są prawdopodobnie zawyżone, gdyż obszar w obrębie poziomicy 200 m ma powierzchnię około 215 km².

Na Szeskiej Górze istniało prawdopodobnie grodzisko wczesnośredniowieczne związane z kulturą jaćwieską. Na powierzchni nie ma wyraźnych śladów zarysu grodziska. Może było zlokalizowane w części południowo-wschodniej wzniesienia i zostało zniszczone w wyniku eksploatacji żwirów i piasków w tym miejscu.

W latach 1826−1828 niemiecki porucznik Johann Guise podczas swojego objazdu terenowego zarejestrował o istnieniu w tym miejscu budowli. Na wzgórzu nazywanym przez mieszkańców Seskją lub Zamkiem, wznoszącej się na północny zachód od wsi, Guise odnalazł ślady ,,wielkiego pogańskiego dworu, nie warownego”, o nazwie "Zamku"”.

O niepewnej lokalizacji grodziska napisał historyk Hans Crome.

Obiekt obronny położony na północ od wsi Szeszki o niepewnej lokalizacji. Żadnych śladów. Crome H., Verzeichnis der Wehranlagen Ostpreussens, w: Prussia. Zeitschrift fu¨r Heimatkunde. - 1938-1940. - Bd. 32-34.

W 2008 r. Wojewoda Warmińsko-Mazurski wydał rozporządzenie Nr 39 w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Wzgórz Szeskich (Dz. Urz. Woj. Warm.-Maz. Nr 71, poz. 1365). Obszar ten jest położony jest w powiecie oleckim na terenie gminy Kowale Oleckie oraz w powiecie gołdapskim na terenie gminy Gołdap. Łączna powierzchnia obszaru wynosi 12495,1 ha.

Okolice Szeskiej Góry należą do najatrakcyjniejszych turystycznie i krajobrazowo regionów Polski. Atutem tych okolic jest możliwość spokojnego wypoczynku latem i zimą na łonie natury nieskażonej przemysłem. Pełne uroków obszary leśne, interesująca okolica, szlaki turystyczne, spływy kajakowe przyciągają wielu turystów. W ostatnich latach powstało tu wiele obiektów turystycznych. Najlepszy dojazd jest od strony Kowal Oleckich, przez Szeszki. Od wschodu, z Golubi Wężewskich prowadzi droga gruntowa.

W południowej części Szeskiej Góry znajduje się dawny cmentarz ewangelicki. Zachowały się fragmenty kamiennego muru cmentarza i nieliczne nagrobki.

Na wschodnim zboczu Szeskiej Góry (w pobliżu torfowiska) zachowały się ślady okopów wykonanych pod koniec II wojny światowej.

Na południe od Szeskiej Góry znajduje się stacja przekaźnikowa telefonii komórkowej. Ze względu na bardzo dobre położenie masztu, anteny zainstalowali tam główni operatorzy.

Tablica informacyjna przy rezerwacie przyrody „Cisowy Jar”.

Na południe od Szeskiej Góry znajduje się rezerwat przyrody „Cisowy Jar” ze stanowiskiem cisa pospolitego. Został utworzony w 1959 r. w celu zachowania, ze względów naukowych i dydaktycznych, fragmentu lasu liściastego naturalnego pochodzenia ze stanowiskiem cisa pospolitego na północno-wschodnim krańcu jego zasięgu. Powierzchnia rezerwatu wynosi niespełna 11 ha. Jest to największe skupisko cisa na Mazurach. Największy cis rośnie poza zasięgiem rezerwatu. Cisowy Jar jest największym i najdłuższym jarem na terenie Wzgórz Szeskich. Jego długość wynosi 900 m, a głębokość dochodzi do 20 m, natomiast szerokość mierzona między krawędziami sięga 100 m. Zbocza są bardzo strome. Dnem płynie strumień zasilany źródłami znajdującymi się w wielu miejscach u podnóży zbocza.

Przez Szeską Górę prowadzi kilka szlaków turystycznych.

Szlaki 16, 17, 20, 22 zaznaczone na mapie w przewodniku. Rąkowski G., Mazury Garbate, Przewodnik dla turystów pieszych. Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1989.

W 2002 r. opracowano „Szlaki turystyczne Ziemi Oleckiej”. Przez opisywany obszar wytyczono trasę oznaczoną kolorem fioletowym o nazwie „Na Szeską Górę - filar mazurskiego świata”, na podstawie tekstów: Stefana Czajkowskiego, Andrzeja Falęckiego, Barbary Falęckiej, Zbigniewa Sienkiewicza.

Lasy Szeskiej Góry są w zarządzie Nadleśnictwa Olecko. Lasy Nadleśnictwa Olecko położone są w II Krainie Przyrodniczo - Leśnej Mazursko-Podlaskiej, Dzielnicy I Pojezierza Mazurskiego w Mezoregionie Pojezierza Ełcko - Suwalskiego.

Ze względu na dobry dojazd do Szeskiej Góry, może to być atrakcyjne miejsce dla turystów podróżujących samochodem lub rowerem.
Na wierzchołku Szeskiej Góry znajduje się platforma widokowa. Niestety jest ona zbyt niska i widok jest bardzo ograniczony przez wysokie drzewa.
Podobno dawniej z najwyższego punktu wzniesienia, w pogodny dzień widać było siedem wież kościelnych.

Wśród miejscowej ludności mieszkającej koło Szeskiej Góry opowiadano wiele legend. Na górze miała mieszkać królewna w wielkim zamku, która często straszyła. Po zamku pozostały tylko głazy. Według innej legendy to diabeł z Polski przyniósł tu pełen worek kamieni, które rozmnożyły się i utworzyły wysoką górę, na której straszy. Pewna kobieta stara opowiadała, że kiedy zbierała jagody z innymi kobietami na torfowisku po północnej stronie Szeskiej Góry, zauważyły idących trzech czarnych mężczyzn, którym świeciły białe oczy. Wyglądali okropnie i nieśli długie kije, którymi szturchali wystraszone kobiety w piersi. Zabrali im jagody i naczynia. Kobiety uciekły pośpiesznie i więcej już nigdy nie udały się w tę przejmującą grozą okolicę, by zbierać jagody.

Poniżej zamieszczam legendy zebrane w publikacji, która została wydana w 2016 r. w ramach projektu Publicznego Gimnazjum w Kowalach Oleckich

Legenda o Szeskiej Górze

W dawnych czasach na Szeskiej Górze, zwanej także Zamkową Górą stał ogromny zamek cały ze złota. Mieszkał w nim czarnoksiężnik Bazyl, który miał przecudnej urody córkę Jarkę. Gdy rozniosła się wieść, że Jarka osiągnęła pełnoletność, zaczęli zjeżdżać się rycerze ubiegający się o jej rękę...
- Córko, musisz wybrać któregoś z konkurentów! - zadecydował czarnoksiężnik Bazyl.
- Ależ ojcze, ja nie mogę! Nie kocham żadnego z nich i na pewno nie pokocham! - sprzeciwiała się zrozpaczona Jarka.
Marne były starania rycerzy, gdyż Jarka miała już wybranka swego serca. Był nim prosty i biedny pastuszek Antek, który miał złote i dobre serce. Jarka z Antkiem bardzo się kochali, jednak wiedzieli, że ojciec dziewczyny nie pozwoli im być razem.
- Och, mój luby! Co nas teraz czeka? Nie mam pomysłu, jak przekonać ojca, by nie sprzeciwiał się naszej miłości.
- Kochana moja! Mam pewien pomysł, ale nie wiem, czy ty na niego przystaniesz. - zaczął tajemniczo Antek.
- Co masz na myśli? - spytała Jarka.
- Najukochańsza, ucieknijmy daleko stąd, gdzie nie sięga władza twojego ojca! - zaproponował młodzieniec.
- Tak, to znakomity pomysł!!! Ucieknijmy gdzieś daleko stąd i żyjmy długo i szczęśliwie - wypowiedziała rozmarzonym głosem Jarka.
Czarnoksiężnik Bazyl był bardzo przebiegły i zauważył, że córka umyślnie odrzuca wszystkich konkurentów. Musiał poznać tego przyczynę.
- A to ci dopiero, córka niewdzięcznica!!! Ja im pokażę, że nie należy drwić z czarnoksiężnika. Córko, za bunt i próbę ucieczki zamknę ciebie w najwyższej wieży naszego zamku, a tego pastucha za karę zamienię w wiecznie zielone drzewo. Będzie jako cis rósł u podnóża Szeskiej Góry i nie zbliży się do mojej córki - złorzeczył Bazyl.
Jak powiedział, tak też uczynił. Przebiegły Bazyl udaremnił zakochanym próbę ucieczki. Cis rósł u podnóża Szeskiej Góry, przez lata smagany gwałtownym wiatrem. Nawet na krok nie mógł zbliżyć się do Jarki, która płakała rzewnymi łzami przez tydzień, miesiąc, rok i jeszcze dłużej. Dziewczyna nie wyraziła zgody na poślubienie żadnego spośród ubiegających się o jej rękę młodzieńców, za co spotkała ją dotkliwa kara. Ojciec przeklął ją i zamienił w rzekę. Ponadto sprawił, że rzeka nie mogła swymi wodami dosięgnąć rosnącego u podnóża Szeskiej Góry cisu.
Okrutnego i bezdusznego Bazyla za jego uczynek spotkała dotkliwa kara. Jarka swoimi wodami podmyła skały, w wyniku czego zamek na Szeskiej Górze zapadł się głęboko pod ziemię. Legenda głosi, że gdy wody Jarki dostaną się do korzeni cisu, wówczas czar pryśnie. Zakochani odzyskają ludzkie postacie, zaś zamek wyłoni się spod ziemi.
Po czarnoksiężniku Bazylu wszelki słuch zaginął. Jarka do dziś płynie przez Kowale Oleckie w poszukiwaniu ukochanego Antka, który wciąż na nią czeka. Matka Natura sprawiła, że pojawiło się jeszcze kilkaset takich samych cisów, które rosną do dziś, tworząc zabytek przyrody zwany Cisowym Jarem.
Na podstawie opowieści Tomasza i Mateusza Skorupskich.

Droga prowadząca na wierzchołek Szeskiej Góry.

Walka Borowego z Potępieńcem

Onegdaj pewien podróżny przyszedł do Borowego i poprosił go, by ten wskazał mu drogę przez Cisowy Jar. Aby go zachęcić, wędrowiec przyrzekł, że hojnie wynagrodzi mu tę fatygę. Borowy, jako że był człowiekiem dobrego serca, zgodził się pomóc podróżnemu. Jednak na wszelki wypadek wziął ze sobą kij osikowy i psy łańcuchowe. Gdy zbliżali się do strugi, psy nagle zaskowyczały i poszły w gęstwinę. Podróżny, który okazał się być Potępieńcem, zatrzymał się i bez żadnej przyczyny wyzwał Borowego do walki.
- Pojdę z tobą w zapasy - rzekł Borowy - ale pod warunkiem, że będziesz używał siły ziemskiej a nie piekielnej.
- Dobrze, ale ty porzuć swój kij osikowy - odrzekł Potępieniec.
- Tego nie zrobię! - zaprotestował Borowy.
- A to dlaczego?
- Bo ty jesteś przewrotny. Wetknę go sobie za pas, a walczyć będę z tobą rękoma - wycedził przez zęby Borowy.
I zaczęli ze sobą walczyć, przepychać się i tarmosić. Pojedynek trwał długo i na szczęście skończył się zwycięstwem Borowego, który pokonanego Potępieńca rzucił w odmęty wodne z krzykiem:
- Zgiń, przepadnij w otchłani wodnej duszo potępiona!
Duża w tym zasługa drewna osikowego, które według powszechnych wierzeń służyło do unieszkodliwiania istot nieprzychylnych człowiekowi. Wystarczyło wbić kolec w ciało umarłego, którego duch niepokoił żyjących, by ustrzec się od złego. Do takich istot można zaliczyć wąpierze, strzygi i strzygonie. Miały one wrogie usposobienie i należało się ich bać.

Widok z wierzchołka Szeskiej góry na południe.

O swawolnym Wodniku

Kiedyś ludzie gadali o tajemniczym jeziorku na Tatarskiej Górze, położonej w pasie Szeskich Wzgórz. Jego wody były głębokie i ciemne, zaś brzeg porośnięty był trzciną, tatarakiem i rogoziną. W tym jeziorku obrał sobie siedzibę Wodnik, wielki swawolnik.

Ludzie mówili, że raz był rybą, a innym razem wąsatym parobkiem. Najbardziej dokuczał tym osobom, które korzystały z jeziorka. Rybakom psuł niewody i wypuszczał ryby z sieci, robiącym koszyki łamał rogozinę, a kobietom, które prały lub moczyły len, wykradał kijanki i wyrywał kołki. Ponadto nieraz wciągał wieśniaków w głębiny wodne, z czego miał największą uciechę. O północy opuszczał jezioro i szedł na łączkę, przez którą przebiegała wąska ścieżyna. Siadał za krzakiem rogoziny i czatował. Gdy kto nadchodził, straszył głuchym jękiem lub kozim bekiem. Czasem wyprawiał się dalej, na gościniec, gdzie figle płatał furmanom i spóźnionym wędrowcom. Wreszcie przez swoje swawole naraził się jednej odważnej babie, która go ziołami i swoim jazgotem przepędziła precz do odległego bagna. Ludzie gadają, że przebywa tam do dziś. Bano się tam chodzić, bo Wodnik, jak kogo pochwycił, to i utopił. Taki utopiony stawał się też demonem wodnym, którego nazywano utopcem.
W dawnej wierze ludzie ze strachu składali Wodnikowi ofiary ze zwierząt, celowo je topiąc. Raz do roku składano Wodnikowi w ofierze kurę. Czy był zadowolony, tego nikt nie wie. Jeziorko na Tatarskiej Górze istnieje do dziś, jednak bardzo trudno jest do niego dotrzeć.

Autor artykułu na głazowisku u podnóża Szeskiej Góry.

Galeria fotografii Szeskiej Góry.

Literatura:

• Biallas G., Seesken, w: Treuburger Heimatbrief, Kreisgemeinschaft Treuburg e.V. nr 31, s. 94.
• Biolik M., Nazwy terenowe Warmii i Mazur jako świadectwo historii regionu. Komunikaty Mazursko- Warmińskie nr 4, 2004.
• Białuński G., Kolonizacja Wielkiej Puszczy (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie). Olsztyn, OBN, 2002.
• Caspar Henneberger's Grosse Landtafel von Preussen: In 9 Blättern (1. Ausg. vom Jahre 1576) ; von neuem in d. Größe d. Originals hrsg durch d. königl. physik.-ökonom. Ges. zu Königsberg i. Pr. im Jahre 1863.
• Crome H., Verzeichnis der Wehranlagen Ostpreussens, w: Prussia. Zeitschrift für Heimatkunde. - 1938-1940. - Bd. 32-34.
• Czygan S. A., Die alte Heimat in Wort und Bild, Heft 2. Verlag Alfred Czygan. 24 Lübeck 1962.
• Czygan, A., Aus Treuburgs Okelkammer, l-6,Treuburg,1940.
• Demby R., Olecko. Czasy, ludzie, zdarzenia. Wydawca: Urząd Miejski w Olecku 2000.
• Demby R., Olecko i okolice. Przewodnik informator. Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej w Białymstoku. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa 1973.
• Demby R., W straduńskiej puszczy. Z dziejów osadnictwa na ziemi oleckiej, Olecko 1998.
• Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010.
• Grenz R., Der Kreis Treuburg Ein ostpreußisches Heimatbuch, Zusammengestellt, im Auftrage der der Kreisgemeinschaft Treuburg, Lübeck 1971.
• Frenzel J. T., Beschreibung des Kreises Oletzko, Regierungsbezirks Gumbinnen, in geschichtlicher, statistischer und topographischer Beziehung. Marggrabowa: Peglau 1870.
• Gaspari A. C., Bertuch F. J. Allgemeine geographische Ephemeriden. Verfasset von einer Gesellschft Gelehrten. Zehnter Band. Weimar im Verlage des Landes Industrie Comptoria 1802.
• Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg, 1938.
• Jordan-Lubierzyński F., Ziemia Olecka z bliska i z daleka, Białystok-Olecko 1970, S. 152.
• Kętrzyński, W., O Mazurach, Tygodnik Wielkopolski, Poznań 1872. s.94.
• Kondracki J., Polska północno-wschodnia. PWN, Warszawa 1972.
• Kondracki J., Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2002.
• Krzywicki T., Maksymalny zasięg lądolodu zlodowacenia Wisły w północno-wschodniej Polsce i obszarach przyległych (praca doktorska). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa 1999.
• Krzywicki T., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Czarnowo Średnie (39) i arkusz Gołdap (70). Wyd. Geol., Warszawa. 2008.
• Kowalski W., Mazury Garbate. Ełk – Wydminy – Olecko - Gołdap. Warszawa 1954 „Sport i Turystyka".
• Kujawski W., Mazury Garbate Szlak Wodny/Einwasser, QMK Olsztyn 2009.
• Legendy spod Szeskiej Góry. Publikacja powstała w ramach projektu Publicznego Gimnazjum w Kowalach Oleckich w 2016 r.
• Liedtke, H., Die Landschaften Ostpreußens: Namen und Abgrenzungen naturgeographischer und historischer Landschaften in Ostpreußen und angrenzenden Gebieten. Leipzig 2011.
• Lorenc H., Atlas klimatu Polski. IMiGW. Warszawa 2005.
• Mapa Litogenetyczna Polski 1:50 000 (MLP) Arkusz: Gołdap.
• Objaśnienia do Mapy geośrodowiskowej Polski 1:50 000. Arkusze Czarnowo Średnie (39); Gołdap 70). Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy. Warszawa 2012 r.
• Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. A. Wakara, Pojezierze, Olsztyn 1974.
• Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmji. Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych. Lwów, Warszawa 1923.
• Petrus de Dusburgk, Chronica terrae Prussiae, wyd. J. Wenta, S. Wyszomirski, w: MPH, s.n., t. 13, Kraków; pol. tłumaczenie Kronika Ziemi Pruskiej, przetłumaczył S. Wyszomirski, wstęp i komentarz J. Wenta, Toruń 2004.
• Prognoza oddziaływania na środowisko. Projektu planu gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Gołdap. Warmińsko - Mazurska Agencja Energetyczna Sp. Z O.O. Olsztyn 2016.
• Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Oleckiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020. Zarząd Powiatu W Olecku. Olecko 2013.
• Rieck H., Verdienstvolle Personen aus Stadt und Kreis Treuburg, w: „Treuburger Heimatbrief” 15, 1988, s. 11.
• Rąkowski G., Mazury Garbate. Przewodnik dla turystów pieszych. Wydawnictwo PTTK "Kraj". Warszawa 1989.
• Regionalna geografia fizyczna Polski, red. A. Richling, J. Solon, A. Macias, J. Balon, J. Borzyszkowski, M. Kistowski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2021.
• Richling A., Regionalizacja fizycznogeograficzna Województwo suwalskie. Studia i materiały 1. Białystok 1985.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 6, nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, Warszawa, 1880-1914.
• Solon J., Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, w: „Geographia Polonica”. 2 (91). S. 143–170.
• Srokowski S., Prusy Wschodnie, Kraj i ludzie, Nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1929.
• Stopa M., D. Martyn D., Klimat Województwo suwalskie. Studia i materiały 1. Białystok 1985.
• Stryjkowski M., Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i wszystkiej Rusi, Królewiec 1582.
• Szczegółowa mapy geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusze Czarnowo Średnie (39) i Gołdap (70). Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy. War¬szawa.
• Szeliga J., Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Published 1997 by Biblioteka Narodowa in Warszawa. 1997.
• Szczegółowa mapa geośrodowiskowa Polski 1:50 000. Arkusze Czarnowo Średnie (39); Gołdap 70). Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy. Warszawa 2012 r.
• Toeppen M., Geschichte Masurens: ein Beitrag zur preußischen Landes - und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen. Danzig. 1870.
• Topographische Karte (Messtischblätter) 1:25000, 18100 Kowahlen, Königliche Preussische Landesaufnahme, Reichsamt für Landesaufnahme, Berlin 1940.
• Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
• Tutlies A., Güter und Großbauernhöfe im Kreis Treuburg/Oletzko. Kreisgemeinschaft Treuburg, 2001.
• Tutlies A., Heiteres Und Ernstes Aus Oletzko: Ein Landkreis In Ostpreussen. Books on Demand. 2007.
• Tutlies A., Menschen aus dem Kreis Treuburg, Oletzko. Kreisgemeinschaft Treuburg, 2002.
• Wakar A., Z dziejów wsi, w: Olecko - z dziejów miasta i powiatu. Wyd. Pojezierze, Olsztyn 1974.
• Zeiss W., Der Seesker Höhenzug, w: Ein Beitr. zur Landschaftskunde Ostpreussens, Tom 4, Geogr. Inst. der Albertus-Univ. zu Königsberg Pr Veröffentl. N.F.R. Geographie, 1931, s. 118.

Józef Kunicki

2023