Homo sapiens pojawił się około 300 000 lat temu. Przez 290 000 lat funkcjonował jako łowcy-zbieracze. Obecne badania wskazują, że nasi przodkowie (Homo sapiens) pojawili się w zachodniej Europie już około 54 000 lat temu. Później doszło do stopniowego dominowania Homo sapiens i zaniku Neandertalczyków, w różnych regionach w różnych momentach. Cywilizacja, którą znamy dzisiaj, oparta na rolnictwie i ośrodkach miejskich, ma zaledwie 10 000 lat.
NotebookLM.
Pochodzenie Słowian od wielu lat stanowiło temat zaciętych sporów. W dyskusji ścierały się dwie główne hipotezy: autochtoniczna (o lokalnej, wielowiekowej ciągłości osadniczej na ziemiach dzisiejszej Polski) i allochtoniczna (o masowym napływie ludności ze wschodu – z rejonu pogranicza ukraińsko-białoruskiego – w VI-VII wieku n.e.).
Nowe, zakrojone na szeroką skalę badania genetyczne z lat 2023–2025 wniosły do tej debaty przełomowe dane.
Najważniejsza publikacja, autorstwa Joschy Gretzingera i jego międzynarodowego zespołu (projekt HistoGenes), ukazała się w prestiżowym czasopiśmie Nature w 2025 roku.
………………
Nature. "Ancient DNA connects large-scale migration with the spread of Slavs". https://www.nature.com/articles/s41586-025-09437-6
………………
Badacze przeanalizowali genomy aż 555 starożytnych osobników z Europy Środkowej i Wschodniej, w tym 359 próbek związanych z wczesnymi Słowianami (okres po 600 roku n.e. – SP).
Wnioski z tych badań mocno poparły scenariusz migracyjny. Dane wykazały, że w okresie od VI do VIII wieku n.e. doszło do masowej wędrówki ludności ze wschodniej Europy. Ruch ten miał charakter demograficznego przesunięcia, które doprowadziło do zastąpienia ponad 80% puli genowej w regionach takich jak wschodnie Niemcy, Polska i Chorwacja. Badacze z Lipska wskazali, że nowa pula genowa (określana jako „przodkowie SP”) miała związek z północno-wschodnią Europą, a jej najbardziej prawdopodobne miejsce formowania znajdowało się na obszarze między południem Białorusi a północą Ukrainy. Jest to teren, który wielu lingwistów uznaje za prawdopodobny region, w którym rozwijały się najwcześniejsze języki słowiańskie.
Co istotne, analiza chromosomów płci nie wykazała przewagi genetycznej ani mężczyzn, ani kobiet w tej domieszce. To sugeruje, że migrowały całe społeczności i rodziny, a nie tylko grupy wojowników.
Mimo kontrowersji, badanie Instytutu Maksa Plancka stanowi istotny głos w dyskusji, wskazując na to, że rozprzestrzenianie się języka słowiańskiego i wschodnioeuropejskiej puli genowej były ze sobą powiązane, choć skala tego zjawiska i stopień integracji lokalnej populacji są nadal przedmiotem debaty.
Według Kamila Janickiego (kanał Wielka Historia”) polscy badacze przygotowują szerszą odpowiedź na publikację zamieszczoną w Nature.
Wcześniejsze badania polskiego konsorcjum archeogenomicznego pod kierownictwem prof. Marka Figlerowicza (opublikowane w 2023 roku) analizujące próbki z kultury wielbarskiej (epoka żelaza – IA) i wczesnego średniowiecza (MA) w Polsce, sugerowały natomiast ciągłość genetyczną od IA do MA.
………………
Genome Biology. 24 lipca 2023 roku "Genetic history of East-Central Europe in the first millennium CE". https://genomebiology.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13059-023-03013-9
………………
Polski zespół ustalił, że ludność wielbarku (którą stanowili imigranci z północnej Europy, głównie płci męskiej, z haplogrupą Y-DNA I1) mieszała się z lokalnymi kobietami. W rezultacie, w genach późniejszych grup wielbarskich (jak np. w Masłomęczu) zgromadziły się wszystkie elementy genetyczne niezbędne do powstania społeczeństwa państwa Piastów, co oznacza, że migracja ze wschodu nie była konieczna do uformowania genotypu średniowiecznego.
Prof. Figlerowicz zwrócił jednak uwagę na krytyczny problem: powszechne w Europie Środkowo-Wschodniej ciałopalenie zmarłych od epoki brązu aż do chrystianizacji uniemożliwia pozyskanie materiału genetycznego z tego kluczowego okresu. Jest to tzw. „luka genetyczna”. W związku z tym, radykalna zmiana genetyczna z około 600 roku n.e. zaobserwowana przez zespół Gretzingera może być interpretowana jako efekt przejścia z kremacji na pochówki szkieletowe, a nie dowód na całkowite wyludnienie, ponieważ nowa technika pochówku ujawniła populację wcześniej „niewidzialną” dla genetyki.
Według Prof. Figlerowicza niezależnie od sporów o skalę migracji, badania genetyczne potwierdzają, że nie istnieje żaden „gen Słowianina”. Słowiańskość jest przede wszystkim tworem kulturowym i językowym, który zaczął się formować i rozprzestrzeniać w Europie dopiero od VI wieku n.e. Sukces tej ekspansji mógł wynikać z atrakcyjnego, egalitarnego modelu życia, który był elastyczny i dobrze radził sobie w niestabilnych warunkach wczesnego średniowiecza. Choć geny wskazują na masowe przemieszczenia, tożsamość słowiańska od początku była mozaiką, ukształtowaną przez język, wspólną kulturę i mieszanie się przybyszów z różnymi lokalnymi populacjami.
Podsumowując, rozprzestrzenianie się Słowian nie było prostą wymianą ludności, lecz złożonym procesem, łączącym masowe ruchy migracyjne ze Wschodu z różnym stopniem asymilacji i zmianami organizacji społecznej na poziomie regionalnym.
Perspektywy i przyszłość badań nad etnogenezą Słowian i historią genetyczną Europy Środkowo-Wschodniej koncentrują się na kilku kluczowych obszarach, wynikających głównie z obecnych ograniczeń metodologicznych i braku danych z krytycznych regionów. Mimo najnowszych badań nadal brakuje wielu danych, zwłaszcza w regionie, z którego, jak się przypuszcza, wywodziła się wczesna populacja słowiańska.
Potrzebne są dalsze badania. Zespół profesora Figlerowicza ogłosił rozpoczęcie w listopadzie 2025 r. nowego projektu, który ma dostarczyć nowych danych na temat społeczeństwa i początków państwa Piastów.
Literatura:
- Joscha Gretzinger, Felix Biermann, Hellen Mager i inni, Nature. Ancient DNA connects large-scale migration with the spread of Slavs. https://www.nature.com/articles/s41586-025-09437-6
- Ireneusz Stolarek, Michal Zenczak, Luiza Handschuh, Anna Juras, Malgorzata Marcinkowska-Swojak, Anna Spinek, Artur Dębski, Marzena Matla, Hanna Kóčka-Krenz, Janusz Piontek, Polish Archaeogenomics Consortium Team & Marek Figlerowicz. Genome Biology. Genetic history of East-Central Europe in the first millennium CE. https://genomebiology.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13059-023-03013-9
- Niemiecki instytut zbadał DNA Słowian. Czy to NAPRAWDĘ przełom?
https://youtu.be/_oXQpv5YeS4?si=w555Tlp7zukKbstm - Słowianie a Genetyka - Skąd pochodzili mieszkańcy naszych ziem? Wyniki DNA - prof. Marek Figlerowicz. https://youtu.be/vfBjPIlLhnc?si=d1sQMacvG0oOfmoM
- Zagadka pochodzenia Słowian rozwiązana? Genetyka wskazuje na wędrówkę ludów. https://archeologia.com.pl/zagadka-pochodzenia-slowian-rozwiazana-genetyka-wskazuje-na-wedrowke-ludow
