Kraina EGO - egoturystyka.pl

Dzieje zamku w Stradunach w świetle dokumentów i najnowszych badań archeologicznych.

Straduny (Stradawn, Stradawnen, Stradunye, Stradaunen, Stradau, Straduni) gmina Ełk, powiat ełcki, województwo warmińsko – mazurskie. [53.8888782, 22.34889554]

Obszar znajdujący się w granicach dzisiejszego powiatu oleckiego i ełckiego zamieszkiwany był od IX do XIII wieku przez Jaćwingów, którzy pod względem kultury materialnej przypominali swoich zachodnich braci, Prusów, choć pod niektórymi względami trudno ich było odróżnić od Litwinów.
Piotr z Dusburga   (Peter von Dusburg) pisał, że ich plemię było potężniejsze od pozostałych plemion pruskich. W połowie XIII wieku tereny te były miejscem bitew między wojskami książąt ruskich i polskich, które próbowały ujarzmić Jaćwingów. Wielokrotnie byli też atakowani od zachodu przez Zakon Krzyżacki.

Podział Sudowii na włości w obrębie powiatu oleckiego. Linią falistą zaznaczono nazwy włości. Linią ciągłą zaznaczono nazwy miejscowości znane z wypraw polskich i krzyżackich. Na podstawie rysunku Christiana Grigata. Der Kreis Treuburg. Ein ostpreußisches Heimatbuch. Verlag Alfred Czygan, Treuburg, jetz Lübeck 1971. S. 32.

W latach 1255–1275 Krzyżacy rozpoczęli podbój Nadrowii. W 1277 roku Konrad von Thierberg najechał kraj Cymenów z armią liczącą 1500 ludzi. Zabił wielu, wziął ponad 1000 jeńców i przywłaszczył wielkie łupy. Następnego dnia jaćwieski pościg z 3000 ludzi dogonił powracających Krzyżaków o trzy mile przed lasem Winse (albo Winze). Według Töppena było to miejsce nad jeziorem Śniardwy, ale Kętrzyński podaje, że ten las był w pobliżu dzisiejszego Wężewa (Winse) (w powiecie oleckim). W straszliwej bitwie Jaćwingowie zostali pokonani i zmuszeni do ucieczki (zginęło 6 kawalerów mieczowych).

Podbój Prus w XIII w.: 1 granice plemion; 2 - ośrodek włości; 3 - kierunki wypraw krzyżackich; 4 - miejsca, gdzie później powstały miasta; K - Kwidzyn; M Malbork; E Elbląg; F - Frombork; BR - Braniewo; B - Balga; BD - Brandenburg (Pokarmin); KR - Królewiec; KŁ - Kłajpeda; W - Wohnsdorf (ziemia Unsatrapis). Źródło: K. Górski, Zakon Krzyżacki a powstanie państwa pruskiego, Wrocław 1977. W: Biskup M., Łabuda G.,  Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gospodarka-Społeczeństwo-Państwo-Ideologia. Wydawnictwo Morskie Gdańsk. 1986. S. 181.

W 1283 r. Krzyżacy zorganizowali ostatnią, rozstrzygającą wyprawę na Jaćwież. Friedrich von Holle poprowadził wyprawę na ziemie Kirsnowii i ziemie w okolicy Mieruniszek (Meruniske) i Cimoch. W bitwie pod grodziskami Wężewo i Meruniszki padli w walce wszyscy jaćwiescy możni. W tej bitwie zginął Friedrich von Holle jako ostatnia ofiara wojny z Jaćwingami. Jaćwingowie zrozumieli, że nie są w stanie oprzeć się przewadze militarnej zakonu krzyżackiego. Część ludności uciekła na Litwę, a innych Krzyżacy wysiedlili do Sambii, gdzie przetrwali do XVI w. Tereny ziemi jaćwieskiej zostały wyludnione. Pokryła je puszcza graniczna (w języku niemieckim nazywana Wildnis – wielka puszcza, dzicz, pustkowie). 

Po  zakończenia podboju Jaćwieży ten zakątek Wielkiej Puszczy nie został dokładnie podzielony między krzyżackie Prusy a Litwę. Pierwsze porozumienia graniczne miały miejsce w 1379  i 1398 roku, kiedy to w puszczy wytyczono strefy wspólnej eksploatacji oraz wolne od wzajemnych najazdów. Od tego czasu lasy oleckie wykorzystywane były gospodarczo do wyrębu lasów, łowiectwa, rybołówstwa i pszczelarstwa. 

W tamtych czasach na tych terenach poziom wód powierzchniowych w rzekach i jeziorach był wyższy niż dzisiaj. Było więcej jezior, bagien i torfowisk. To powodowało większą wilgotność gruntu i powietrza. Praktycznie przez puszczę można było przejechać tylko specjalnie wyznaczonymi szlakami handlowymi lub w czasie zimy. Jeden ze szlaków opisany w „Scriptores Rerum Prussicarum” pod numerem 88 mógł przebiegać przez bród na rzece Ełk koło Stradun. 

Opis szlaku w „Die littauischen Wegeberichte„ z informacją o postoju „czu Licke”. Scriptores Rerum Prussicarum. T. 2. Theodor Hirsch, Max Töppen, Ernst Strehlke. Verlag von S. Hirzel. Leipzig 1863. S. 702.

Inny szlak przebiegał prze wschodnią część dzisiejszego powiatu ełckiego i oleckiego, z Drohiczyna przez Wiznę, Kamienny Bród (Kamyonibrod) na rzece Ełk, Rajgród, Meruniszki i dalej na północ.

W  1326 r. podbitą ziemię pruską Krzyżacy podzielili na komturie (komenda, komandoria) Elbląga, Balgi, Brandenburga i Królewca, które ciągnęły się długimi, wąskimi pasami od strony Zalewu Wiślanego w kierunku granicy z Rzeczpospolitą. Komturowie posiadali duże uprawnienia: pełnili władzę administracyjną, skarbową i sądową oraz dowodzili wojskiem. W zarządzaniu komornictwami (Kammeramt), dużą rolę odgrywali podlegli urzędnicy, prokuratorzy i wójtowie, którzy zajmowali się ściąganiem podatków oraz odprowadzaniem ich do kasy wielkiego mistrza lub komturów. Oni zajmowali się także zasiedlaniem nowych terenów.
27 września 1422 roku na mocy pokoju zawartego nad Jeziorem Mełneńskim, wytyczono granicę państwową zbliżoną do tej, która biegnie między dzisiejszymi województwami warmińsko – mazurskim i podlaskim. Podział ten usankcjonowano w układzie pokojowym w Brześciu Kujawskim, podpisanym 31 grudnia 1435 roku.

W 1441 r. Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego osobiście został władcą Prus. Po drugim pokoju toruńskim (1466) ze starego terytorium Zakonu pozostały jedynie Prusy Wschodnie, które w 1525 r. wielki mistrz Albrecht von Brandenburg-Ansbach (1490–1568), przekształcił w dziedziczne Księstwo Prus pod polską władzą lenną

Rozwój osadnictwa polskiego (mazurskiego) w Prusach Krzyżackich (potem Książęcych) w XV-XVII w.: 1 - obszary skolonizowane przed rokiem 1525; 2 - obszary zasymilowane w XVI-XVII w.; 3 - obszary skolonizowane w XVI w. przez kolonizację wewnętrzną; 4 - granice Polski 1466-1772 r.; 5 - granice obszaru plebiscytowego 1920 r.; 6 - granice powiatów mazurskich. Źródło: K. Górski, Z dziejów żywiołu polskiego w Prusach od 1525-1772, „Jantar", 3 (1939), s. 5. W: Biskup M., Łabuda G.,  Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gospodarka-Społeczeństwo-Państwo-Ideologia. Wydawnictwo Morskie Gdańsk. 1986. S. 451.

Dzisiejszy powiat olecki został objęty administracja krzyżacką komtura z Brandenburga a powiat ełcki komtura z Balgi. Pierwsze osady w czasach krzyżackich zakładali urzędnicy zakonni z Ełku (Lyck). Sprowadzeni osadnicy otrzymali wyznaczone działki w akcie nadania na własność albo na prawie chełmińskim (niem. Kulmer Recht, łac. Jus Culmense vetus), to jest po wieczne czasy z możliwością dziedziczenia przez ich potomków tak synów jak i córki, wolne od opłat dzierżawnych i przymusowych robót na okres pierwszych 10 lat albo na prawie magdeburskim (niem. Magdeburger Recht, łac. Ius municipale magdeburgense), które uprawniało do dziedziczenia tylko synów, a wykluczało od spadku córki i dalszych krewnych. 

W jednym i drugim wypadku osadnicy byli zobowiązani towarzyszyć rycerzom z własnym koniem i zbrojnie w pochodach wojennych, w podróżach oraz w wielkich polowaniach w puszczy. Za to dawano im prawo do polowania także na własny użytek. Jednak skóry upolowanych zwierząt mieli oni dostarczać do urzędu komtura za wynagrodzeniem. Gdy mieli ule zobowiązani byli dostarczać do urzędu odpłatnie miód. Często też komtur zezwalał im na łowienie ryb w pobliskich jeziorach, ale tylko dla własnego użytku do spożycia a nie na sprzedaż. Jako wyraz uznania zwierzchniej władzy komtura  osadnicy mieli także inne obowiązki.

Komturie Zakonu Krzyżackiego Brandenburg i Balga na początku XVI wieku. Amt Lötzen (Giżycko), Amt  Oletzko (Olecko) w granicach komturii Brandenburg (pol. Pokarmin, ros. Ушаково, lit. Pokarviai) oraz Amt Sehesten (Szestno), Amt Rhein (Ryn), Amt Johannisburg (Pisz), Amt Lyck (Ełk), w granicach komturii Balga (ros. Бальга). Der Kreis Lyck. Ein ostpreußisches Heimatbuch. Zusammengestellt und erarbeitet im Aufträge der Kreisgemeinschaft Lyck von Direktor a. D. Reinhold Weber. Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer. 1981. S. 84.

Na południowym skraju "Wielkiej Puszczy"  pod ochroną ełckiego zamku (Lyck), którego początek budowy datuje się na 1398 r. założono osadę. Prawdopodobnie w 1425 r. wielki mistrz Paweł von Russdorf wystawił mieszkańcom osady przywilej lokacyjny wsi na prawie chełmińskim.

Widok na Ełk (Lyck) z zachodu w XVII wieku.  Po prawej stronie zamek na wyspie. Hartknoch Ch., Alt- und Neues Preussen: oder Preussischer Historien zwey Theile, in derer erstem von desz Landes vorjähriger Gelegenheit und Nahmen...,  In Verlegung Martin Hallervorden / Buchhändlern in Königsberg. Druckts Johann Andreae, Leipzig, Franckfurt am Mayn 1684. S. 403.

Widok na Balgę od strony Zalewu Wiślanego. Hartknoch Ch., Alt- und Neues Preussen: oder Preussischer Historien zwey Theile, in derer erstem von desz Landes vorjähriger Gelegenheit und Nahmen...,  In Verlegung Martin Hallervorden / Buchhändlern in Königsberg. Druckts Johann Andreae, Leipzig, Franckfurt am Mayn 1684. S. 382.

Widok na Brandenburg od strony Zalewu Wislanego. Hartknoch Ch., Alt- und Neues Preussen: oder Preussischer Historien zwey Theile, in derer erstem von desz Landes vorjähriger Gelegenheit und Nahmen...,  In Verlegung Martin Hallervorden / Buchhändlern in Königsberg. Druckts Johann Andreae, Leipzig, Franckfurt am Mayn 1684. S. 400.

 W 1475 r. wieś czynszowa Straduny otrzymała przywilej lokacyjny.

Według Białuńskiego w książce „Osadnictwo okręgów Stradun i Zelek”:

Wieś ta liczyła 60 łanów na prawie chełmińskim, z których 6 wolnych otrzymał sołtys Jakub (Jacub Schultzen) z obowiązkiem jednej służby wojskowej. Mieszkańcy otrzymali 10 lat wolnizny. Wieś nazywano od początku Stradaun, Stradunye, Stradawnen. W 1473 r. chorąży mazowiecki Paweł Grabowski zwrócił się do wielkiego mistrza von Richtenberga o potwierdzenie przyznanych dóbr w Stradunach („bonorum hereditariorum Stradunye”), a nadanych mu przez jego poprzednika Henryka Reussa von Plauen (1469— 1470).

 
Widok z północnego – zachodu na dawne założenie zamkowe w Stradunach w 2010 r.

Młyn wybudowano między Stradunami a Płocicznem przed 1486 r. i początkowo należał do niejakiego Brody. W 1486 r. komtur Jan von Tieffen nadał go młynarzowi Szyszce (Schifiko) wraz z 2 łanami na prawie chełmińskim. Młynarz jednak miał mielić na potrzeby dworu w Stradunach i tylko poprzez otrzymywanie połowy czynszu wolni z Płociczna zachowywali swoje prawa do niego. W 1507 r. młyn umiejscowiono nawet „zur Stradawn”, zaś w 1540 r. należał do sołtysa straduńskiego („Plotzitzen Schults Stradaun”) W XVII w. jednak powstała tu odrębna osada młyńska zwana Małym Płocicznem (Klein Plociczna, później też Młynik)”.
Zagrody wsi  Straduny były budowane wzdłuż drogi na północnym brzegu rzeki Ełk. Taki typ założenia osadniczego nazywa się ulicówką. 

Kościół Rzymskokatolicki p.w. Matki Bożej Królowej Polski w Stradunach.

W dokumentach 1487 r. wzmiankowano, że w Stradunach znajduje kościół filialny, podległy parafii w Juchach. W 1554 r.  utworzono parafię. Pierwszy pastor Raphael Niecicowius (Nickowski lub  Mieczkowski) znany jest od 1554 r. 

Nazwiska pierwszych pastorów kościoła w Stradunach. Arnoldts D. H., D. Daniel Heinrich Arnoldts, Königlichen Preußischen Oberhofpredigers und Consistorialraths, kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den Lutherischen Kirchen in Ostpreußen gestandenen Predigern. Verleger Gottlib Lebrecht Hartung. Königsberg. 1777.

Według J. Łapo w "Dzieje Olecka", s. 45. 

Straduny lokowano w burzliwych czasach wojny trzynastoletniej lub krótko po jej zakończeniu. W latach 1469 – 1470 włości szlacheckie miał objąć chorąży mazowiecki Paweł Grabowski, lecz w 1473 roku istniała tutaj już wieś czynszowa, a szlachcic otrzymał w zamian inne nadania w okręgach piskim i ełckim. W Stradunach (Stradawnen, Stradawn, Stradaun) mieszkali i gospodarzyli także wolni gospodarze, którzy między innymi w 1519 roku weszli w skład załogi zamku ełckiego, obleganego przez wojska polskie. [..} Na początku lat czterdziestych XVI stulecia w Stradunach działało aż dziewięć karczem! We wsi funkcjonował też młyn wodny, próbowano założyć owczarnię. 

Do księcia należał założony w czasach krzyżackich folwark straduński o powierzchni około 30 łanów ziemi. W spisie gospodarstwa z 1507 r. podano, że w spiżarni i piwnicy znajdowały się zapasy mąki i zboża, a także innej żywności oraz napoje. Wyszczególniono także wyposażenie browaru z nasionami i inwentarzem żywym. W tamtym czasie dwór nie posiadał jeszcze zbrojowni, jak w Węgorzewie i Giżycku ani nawet prochowni, jak w Piszu, Ełku, Rynie i Szestnie. W 1523 r. w inwentarzu „Inventarium des hauses unnd hoffs Stradaun" wymieniona została zbrojownia, w której znajdowało się 10 zbroi i arkebuz.

Położenie dworu i folwarku w Stradunach na mapie z początku XIX wieku.  Schroetter Friedrich Leopold, Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West-Preussen nebst dem Netzdistrict aufgenommen unter Leitung des Königl. Preuss. XVIII Johannisburg, Lyk 1:150 000. Staats Ministers Frey Herrn von Schroetteer in den Jahren von 1796 bis 1802. S. Schropp u. Comp. Berlin 1802-1812.

Jak wynikało z ksiąg rachunkowych starostwa z 1600 r. wszyscy mieszkańcy Stradun byli Polakami. Wyższe stanowiska w administracji krzyżackiej zajmowała także polska szlachta; na przykład w 1482 r. Piotr Dzierżyński pełnił funkcję burgrabiego w Stradunach i na zamku w Ełku.

Ełk (Lyck) i Straduny (Stradaun) na mapie z XVII wieku. Na południe od wsi Stradun, nad rzeką Elk (Lyck) na mapie zaznaczono zabudowania zamku. Hennenberger K., Caspar Hennenberger's grosse Landtafel von Preussen  in 9 Blättern  Caspar Hennenberger. - Von Neuem in d. Größe d. Orig. hrsg. durch d. Königliche Physikalisch-Ökonomische Gesellschaft zu Königsberg i. Pr., 1. Ausg. vom Jahre 1576. Königsberg i. Pr.  Koch, 1863.

W miejscowości Straduny, na prawym brzegu rzeki Ełk, na wzgórzu wśród bagien, przed 1486 rokiem zbudowano niewielki zamek. Możliwe, że znajdowała się tam stara twierdza jaćwieska, gdyż miejsce to nazywano Burgwall (wały zamkowe, grodzisko). Obszar ten stanowił domenę państwową podległą prokuratorowi zakonnemu. Pierwsza budowla była prawdopodobnie drewniana, a po jej zniszczeniu podczas wojny polsko-krzyżackiej, zamek odbudowano z cegły na kamiennych fundamentach. Obiekt był dwukrotnie mniejszy od zamku w Bezławkach.

Lokalizacja zamku związana była z przebiegającym w tym miejscu szlakiem  handlowym z Giżycka do Grodna. W Stradunach znajdował się bród. Jego pozostałości zachowały się do dzisiaj pod mostem drogowym. Podobne miejsce znajdowało się na Łeku (Ełku), zwany „vadum Likke”, między Boguszami a Prostkami. W 1358 r. nazwano go Kamiennym Brodem („Kamyonibrod”). Położenie zamku nad rzeką Ełk umożliwiało wykorzystanie szlaku wodnego do transportu zaopatrzenia.
Według Kwiatkowskiego transport wodny był wówczas co najmniej dwukrotnie tańszy, a przede wszystkim dziesięć razy bardziej wydajny.

Widok na wschód z mostu drogowego w Stradunach. Pozostałości po brodzie przez rzekę Ełk. W środku fotografii założenie zamkowe w 2011 r.

Krótką informację na temat dworu w Stradunach i jego położenia zamieszczono w „Aus Treuburgs „Okelkammer” w 1940 r.

Stradaunen, Kirchdorff und Cammerambt (wieś kościelna i urząd skarbowy Straduny), 1 mila (1,6 km) od Ełku, nad rzeką Uleff uchodzącą w pobliżu od zachodu z jeziora Lozoment (Łaśmiady. W czasach Marggraff Albrechts (księcia Albrechta) było to oddzielny Haupt Ambt (główny urząd), którym w 1566 r. zarządzał Ambts Hauptmann (starosta) Lorenz von Halle, aż do włączenia go do Haupt Ambte Oletzko (głównego urzędu Olecko).
Dobrze zbudowany dwór urzędowy (Ambts Hauß) ma bardzo przyjemną lokalizację, ponieważ jest otoczony wysokimi, cienistymi drzewami i otoczony głębokimi fosami, nad którymi znajdują się zwodzone mosty.

Fragment z „Aus Treuburgs „Okelkammer”.August Hermann Lucanus über das „Hauptambt Oletzko". Von Dr. Rudloff, Lyck. W:  Aus Treuburgs "Okelkammer", Druck und Verlag, F.W.Czygan Treuburg, Heft 6, 1940. S. 84.

W  1940 r. dr von Rudloff w „Aus Treuburgs „Okelkammer” opisał zamek straduński zwracając uwagę na jego obronny charakter: 

W Stradunach znajdował się zamek, „dom warowny”, który, podobnie jak budynki wszystkich pruskich głównych urzędów, nadawał się do obrony.

Fragment tekstu o zamku. Nachrichten vom Hauptamt Oletzko. Von Dr. Rudloff, Lyck. W:  Aus Treuburgs "Okelkammer", Druck und Verlag, F.W.Czygan Treuburg, Heft 6, 1940. S. 13- 33.

Caspar Hennenberg w najstarszym dziele historyczno-geograficznym z 1595 r. dotyczącym przeszłości Prus „Erclerung der Preussischen grossern Landtaffel” zamieszcza informację o Stradunach.

Fragment o Stradunach w dziele Hennenbergera. Henneberger C., Erclerung der preussischen groessern Landtafel oder Mappen [...] Königsberg: Osterberger, 1595. S. 456.

W związku z rozwojem akcji osadniczej powstała potrzeba utworzeni nowego komornictwa (Kammeramt), które w 1513 r. wydzielono z prokuratorii leckiej (Giżycko), chociaż tereny te podlegały przejściowo komornictwu w Barcianach. 

Burgrabia z zamku w Stradunach odpowiadał za dalsze zasiedlenie terenu późniejszego powiatu oleckiego. Pierwszymi zarządcami nowej jednostki administracyjnej byli: burgrabia Thomas Kandeler (1507-1518) i Hans von Breitenbach (1519-1520). 

Hans von Breitenbach był  rycerzem Zakonu Krzyżackiego, który prawdopodobnie pochodził z klasztoru w Merseburgu (w Saksonia-Anhalt). Na początku XVI wieku, został burgrabią Węgorzewa (Angerburg) a potem został burgrabią Stradun. Jego następcą w latach 1525-1533 był pierwszy starosta Peter Schwartz.

Pierwsza wzmianka o obszarze wokół Stradun jako niezależnym okręgu administracyjnym znajduje się w „Artikel der Visitacion" z roku 1507/08. Wizytacja była decydujący środek kontroli w zakresie przestrzegania ustalonych form życia i organizacji, a także zarządzanie ekonomiczne jednostką zależną od Wielkiego Mistrza. Z tych dokumentów wynika, że Thomas straduński komornik (burgrabia) otrzymywał oddzielną zapłatę za pełnienie swojej funkcji.

Fragment z „Artikel der Visitacion". Barkowski O., Quellenbeiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Stradaunen-Oletzko. W: Historische Kommission für ost- und westpreußische Landesforschung. Altpreußische forschungen. 13. Jahrgang 1936. Gräfe und Unzer, Kommissionsverlag, Königsberg  i. Pr. 1936. S. 183.

Ełk, Straduny i puszcza (Wijldniß) graniczna na mapie Henryka Zella z 1542 r., zamieszczona w atlasie Abrahama Orteliusa w  1570 r. Europae Totius Orbis Terrarum Partis Praestantissimae, Vniuersalis Et Particularis Descriptio: aere potes paruo Regiones visere multas Quas Liber hic tenuis, spectator candide, monstrat by Quad, Matthias, 1557-1613; Coloniae: Ex officia typographica Jani Bussemechers 1592. S. 22.

Według Białuńskiego przy okazji wydzielenia odrębnego komornictwa w prokuratorii leckiej wymieniono większość osad należących do burgrabiego straduńskiego. 

Spis tych osad: Juchy (Juchę), Gorło (Gorle), Jeziorowskie (Gezeroffsky), Radzie (Rase), Stare Krzywe (Crumensehe), Hejbuty (Eibude), Wydminy (Widdem), Ginie (Gyri), Kleszczewo (Clessa), Marcinowo (Damroffskyl), Babki Gąseckie (Clein Masoffsky), Skomętno Małe (Schkomannt), Żmudziny (Samaitteń), Sajzy (Zceisenn), Piaski (Sannda), Szofy (Schoffa), Czaple (Rosogatzky), Płociczno (Plotzitzen), Niedźwiedzkie (Medewitzky), Krzyżewo (Crewtzigen), Maże (Pohibel), Mikołajki (Galube), Straduny (Stradawn), Kałmarz, tj. Kałtki i Olszewo (Calmars), Siemionki (Talicke), Liski (Lifike), Cybulki (Datzke), Romejki (Rameck) i Kalinowo (Kalinofa) ….

W puszczy straduńskiej zatrudniano pracowników leśnych  (Wildnisbereiter). Byli oni odpowiedzialni za wykarczowanie ogromnych, wówczas pierwotnych lasów. Wymieniani są następujący leśniczy pracujący w puszczy:  1. Aleksander von Schwieder  w 1552 r. i w 1560 r. 2. Henryk von der Schebe w 1556 r.
Karczowanie lasów książęcych prowadzono szczególnie intensywnie w czasach Fryderyka Wilhelma, który wyznaczył dodatkowe zadania wyższym urzędnikom leśnym. Na ich czele stał łowczy, zwany także wielkim nadleśniczym. W 1688 r. tytuł ten nadano także dwóm podlegającym mu nadleśniczym, zamieszkałym w Królewcu, z których jeden nadzorował obwody: sambijski i litewski, a drugi — górnopruski i natangijski.

Na mocy traktatu krakowskiego podpisanego 8 kwietnia 1525 r. przez Albrechta Hohenzollerna i Zygmunta Starego państwo zakonne ulegało sekularyzacji i przekształcało się w Prusy Książęce. Dopełnieniem zawarcia traktatu był hołd pruski, który Albrecht złożył polskiemu królowi. Zgodnie z panującą w tych czasach zasadą cuius regio, eius religio, czyja władza, tego religia - książę Albrecht narzucił wyznawaną przez siebie religię swym poddanym. W 1528 r. odłączono południowe Prusy od diecezji warmińskiej. Odtąd obecny powiat ełcki należał do biskupstwa pomezańskiego. 

Po reformie administracji państwowej burgrabia Peter Schwartz został mianowany pierwszym starostą książęcym w Stradunach (Amtshauptmann, nazywany po łacinie - kapitanem (capitaneus). Kraj został podzielony na trzy Verwaltungsbezirke (okręgi administracyjne): Samland (Sambia), Natangen (Natangia) i Oberland (Prusy Górne). Natangia została podzielona na 13 Hauptämter (urzędy główne): Brandenburg, Balga, Pr. Eylau, Bartenstein, Rastenburg, Barten, Angerburg, Johannisburg, Rhein, Sehesten, Lötzen, Lyck, Stradaunen — później Oletzko, a ponadto istniały dwa Erbämter  (urzędy dziedziczne): Gerdauen i Neuhof.

Max Toeppen w „Geschichte Masurens” wymienia następujących  burgrabiów w Stradunach: Anton von Lewald (1530), Caspar von Aulack (1532), Sebastian von Lehndorff (1540) i ponownie Caspar von Aulack (1542, 1544).
W tym czasie na niezamieszkanym pasie od Stradun do Gołdapi pojawiła się nowa forma osadnictwa – lenno. Urzędnicy, a później także szlachta dworska, otrzymywali rozległe majątki. Christoph Glaubitz, starosta Stradun (Amtmann), był pierwszym, któremu przyznano lenno w postaci Chełch i Doliw 100 włók (około 18 00 ha) już w 1558 r. Kilka lat później nadano lenna dla innych starostów (Amtshauptleute).
Kaspars von Nostitz w „Haushaltungsbuch des Fürstenthums Preussen” w spisie „Beiträge zum Verzeichniss der Amtshauptleute” na stronach 348 i 349 wymienia kolejnych burgrabiów Stradun i starostów oleckich.

Kaspars von Nostitz. Haushaltungsbuch des Fürstenthums Preussen 1578. S. 348.

Sebastian von Lehndorff  w latach 1540 i 1601–1603 był dziedzicznym właścicielem dóbr Steinort (Sztynort). W 1540 r. był wzmiankowany jako burgrabia Stradun i starosta olecki. Był również właścicielem majątków Taberlak (Tarławki) i Labappe (Łabapa). Zmarł w 1620 roku. Sebastian von Lehndorff był synem Caspara von Lehndorffa (1524-1576) i Weroniki von Oelsnitz (-1570) z rodu Gilgenburg. Jego żoną była Judith von Kannacher. Jego synem był Meinhard von Lehndorff ze Sztynortu.

W latach 1530—1544 starostą w Stradunach był Caspar von Aulack. Od 1544 r. do 1549 r. był starostą powiatu Insterburg (pl.  Wystruć,  ros. Czerniachowsk). Mógł również przez pewien czas pełnić funkcję starosty powiatu Neidenburg (Nidzica). Posiadał wiele majątków w Prusach Książęcych. Caspar von Aulack był synem Hansa von  Aulacka, jego matka była córką Alexandra von Baisena z Thierenbergu (Sambia). Jego żoną była Margarete z domu von Kracht. Małżeństwo miało dwóch synów: Caspara *1500 i Georga. Podczas jego kadencji założone w 1537 r. Mieruniszki. Caspar von Aulack, starosta książęcy, sprzedał w tym celu ziemię braciom z Turowa w starostwie straduńskim - Janowi, Augustynowi, Wojtkowi i Jakubowi Pietraszewiczom. Była to największa lokacja wiejska w ówczesnym starostwie oleckim. Transakcję potwierdził 11 października 1541 r. książę Albrecht.

W latach 1545-1550 starostą książęcym w Stradunach był Michael von Eysack. Starosta von Eysack nie zapisał się w historii jako najaktywniejszy inicjator akcji kolonizacyjnej w okolicach Olecka, gdyż za swoich rządów w Stradunach założył tylko jedną osadę. W 1550 r. został starostą w Sehesten  (Szestno). 

W latach 1551-1560 starostą straduńsko - oleckim (Amtshauptmann von Stradaunen/Oletzko) mianowany został Christoph von Glaubitz, który w 1565 r. z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej Prus Książęcych otrzymał starostwo w zastaw (Pfandherr). Christoph von Glaubitz pochodził z Brzegu nad Odrą (zum Briege). Glaubitz pożyczał księciu Albrechtowi duże sumy pieniędzy. W 1567 r. udzielił mu kolejnej pożyczki w wysokości 8 000 marek z odsetkami w wysokości 480 marek rocznie. Wzmiankowany jest jako pożyczkodawca pod hipotekę w latach 1548, 1550, 1553, 1557/58, 1560, 1565, 1566, 1567. W 1571 r. pożyczył księciu  kolejne 1000 marek, a wkrótce potem 4500 marek. Zgodnie z nowa umowa z 6 stycznia 1572 r. księciu nie wolno było oddać nikomu całego zastawionego majątku, dopóki wszystko nie zostanie spłacone. W 1585 r. jego spadkobiercy nie otrzymali jeszcze niczego w zamian i nadal mogli domagać się do księcia łącznego spłaty długu w wysokości 13 500 marek.
Nie wiadomo czy po przejęciu urzędu Christoph von Glaubitz  od razu przybył od razu do Olecka. W dokumentach zanotowano, że około 1557 r. urząd administratora starostwa (Amtsverweser) sprawowali synowie Michaela von Eysacka - Christoph von Eysack oraz Reinhold von Eysack.
Christoph von Glaubitz był jednym z dwóch głównych założycieli wsi w powiecie oleckim (w sumie założył 17 wsi: Duły  (Dullen), Giże (Giesen), Gordejki (Gordeiken), Raczki Wielkie (Gr.Retzken), Jurki (Jürgen), Krzyżewko (Kreuzdorf), Dopki (Markgrafsfelde), Nory (Nordenthal), Orzechówko (Nußdorf), Godziejewo (Rehfeld), Dutki (Sargensee), Zatyki (Satticken), Czukty (Schuchten), Świętajno (Schwentainen), Doliwy (Teichwalde), Urbanki (Urbanken) i Wojnasy (Woinassen).
Wydawane przez niego przywileje pozwoliły zagospodarować przede wszystkim wschodnią, środkową i zachodnią część dzisiejszego powiatu oleckiego.
18 listopada 1558 r. książę Albrecht nadał mu 100 włók z oleckiego lasu jako lenno. Tam założył majątki Chełchy i Doliwy (początkowo zwano również Glaubitzen).
Później Christoph von Glaubitz został starostą powiatu Szestno. Zmarł w 1602 r., pochowany w Młynarach (Mühlhausen) w powiecie elbląskim. Ród von Glaubitz wymarł wraz ze śmiercią porucznika w polskiej służbie Johanna Friedricha von Glaubitza auf Glommen.

 Herb rodziny von Glaubitz. Grafika w domenie publicznej. https://de.wikipedia.org/wiki/Glaubitz_(Adelsgeschlecht)

W czasie zarządzania starostwem przez Christopha von Glaubitza urząd starosty zaczęto stopniowo przenosić do Olecka. Wkrótce starostwo zaczęto nazywać straduńsko-oleckim a potem oleckim.

Jeszcze w 1584 r. następcę Lorenza von Halle na stanowisku starosty Heinricha von Krachta, nazywano na przemian (Hauptmann zu Stradaunen) lub (Hauptmann Olezko).

W latach 1570-1584 starostą straduńsko-oleckim był Heinrich von Kracht. Za jego panowania zbudowano kościół Szarejkach, którego poświęcenia dokonał wspólnie z biskupem Pomezanii Vigandisem.

Intensywnie rozwijające się osadnictwo na krańcach puszczy wymusiło decyzję o założeniu w tej części Księstwa Pruskiego miasta. Zdecydowano, iż nie staną się nim Straduny, lecz lokowane będzie nowe założenie miejskie, położone stosunkowo daleko na północ od dotychczasowej siedziby starosty, w środkowej części dzisiejszej gminy Olecko. 

W 1559 r. wskazano, iż nowe miasto powstanie na zachodnim brzegu rzeki Legi nad Jeziorem Oleckie Wielkie.

7 października 1559 r. książę Albrecht wysłał do puszczy straduńskiej mierniczych i wysokich urzędników administracji pruskiej, aby wymierzyć i przeznaczyć pod kolonizację część puszczy w starostwie straduńskim. Na wykonanych przez nich szkicach w języku niemieckim, widoczny jest zarys jeziora i napis „Der Sehe Oletzky”. Na dole szkicu zaznaczono dwór myśliwski (Der bude oletzky) i prowadzącą do niego drogę od strony Stradun. W  innych miejscach znalazły się umieszczono dopiski dotyczące możliwości zagospodarowania tego miejsca.

Od Stradun do dworu myśliwskiego są 4 mile, po drodze jest kilka wsi,  ale 1 milę od bud nie ma żadnej wsi, tam można założyć dwie dobre wsie. Miasto można założyć  po obu stronach rzeki tak, aby młyn należał do miasta. Według dostępnej wiedzy wokół jest puszcza, możesz ją zająć tak daleko, jak chcesz… jest tam wiele małych jezior. Do litewskiej granicy można założyć wiele wsi.

Przedlokacyjny szkic terenu pod przyszłe miasto nad Jeziorem Olecko Wielkie (ok. X 1559 r.). Berlin-Dahlem, Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Etats-Ministerium EM ]03g H.A. Olecko (Grenzsachen 1533-]608), 434.

Książe Albrecht przebywając w puszczy straduńskiej (lasach oleckich)  zatrzymywał się w dworku myśliwskim w Hassen, Haasznen (Łażno) oraz w dworze myśliwskim „Bude Oletzki"  nad Jeziorem Oleckie Wielkie. 

Dwór myśliwski w Hasen (Hassen Hpl. Łaźno) na mapie Hennebergera z Atlasu Oteliusa z XVI wieku. Prussiae Regionis Sarmatiae Europeae Nobiliss. Vera et Nova Descriptio…Cartographer: Caspar Henneberger. Abraham Ortelius Antwerp, 1584 oraz po prawej „Bude Oletzki" na przedlokacyjnym szkicu (ok. X 1559 r.). Po prawej stronie rysunku most na rzece Możanka. Archiwum Berlin–Dahlem, Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Etats–Ministerium EM 103g H.A. Olecko (Grenzsachen 1533–1608), 434.

Urząd Olecko  (Hauptamt Oletzko) znalazł nowa siedzibę w dworze przy gospodarstwie założonym przed 1561 rokiem w Sedrankach (Achte Königliche Domänenamt), który Caspar Henneberger określił jako „Oletzko Ampthoff” (olecki dwór starostwa).
Nazwa Olecko (Oletzko) została przeniesiona na cały obszar w granicach dzisiejszego powiatu oleckiego. Wcześniej te niezasiedlone tereny nazywano puszą straduńską lub lasami oleckimi. W latach 1561 – 1569 urząd starosty oleckiego sprawował Lorenz von Halle (Reinke), który podczas swego urzędowania zaczął nazywać się starostą oleckim (Hauptmann von Oletzko).

Zmiany granic administracyjnych powiatu oleckiego według Ch. Grigata.  Czerwoną linia zaznaczono granice Urzędu głównego (Hauptamtes) Straduny / Olecko. Zieloną linią granice domen po 1750 r. Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg. Treuburg. Czygan 1938. S. 92.

W czasie wojny polsko-krzyżackiej (1519-1521) zamek i wieś Straduny zostały spalone w wyniku najazdu przez wojska mazowiecko-polskie. Prawdopodobnie zamek został wkrótce odbudowany.
W 1524 r. król Zygmunt Stary nadał królowej Bonie szeroki pas puszczy wzdłuż granicy z Prusami Książęcymi. Po litewskiej stronie granicy ożywiło się osadnictwo litewsko-ruskie w okolicach dzisiejszych Raczek i Augustowa.
W celu skontrolowania przebiegu osadnictwa w roku 1544 r. przybył w te strony książę Albrecht, gdzie z jego polecenia „Amtshauptmann" (starosta książęcy) w Stradunach kierował osadnictwem w tej części tzw. „dzikiej puszczy", obejmującej tereny dzisiejszych powiatów ełckiego, oleckiego i gołdapskiego. W swojej podróży w 1544 r. książę Albrecht zatrzymał się nad Jeziorem Oleckim Wielkim w dworze  myśliwskim Olecko (Bude oletzky). W tym miejscu w 1560 r. odbyło się spotkanie księcia Albrechta z królem król polski Zygmuntem Augustem. Być może wtedy właśnie, gdy podziwiał malowniczą okolicę, zrodził się w jego umyśle plan założenia w tym miejscu miasta.

 Albrecht von Brandenburg-Ansbach w wieku 74 lat. Tak wyglądał w czasie spotkań z Zygmuntem Augustem. Hartknoch Ch., Alt- und Neues Preussen : oder Preussischer Historien zwey Theile, in derer erstem von desz Landes vorjähriger Gelegenheit und Nahmen...,  In Verlegung Martin Hallervorden / Buchhändlern in Königsberg. Druckts Johann Andreae, Leipzig, Franckfurt am Mayn 1684.

Ponieważ książę Albrecht chciał także zagospodarować przygraniczne tereny puszczy i sprowadzać na nie osadników w 1545 r., specjalna komisja ściśle ustaliła granicę zaznaczając jej przebieg w terenie słupami oraz spisanym protokołem z mapami. Na pamiątkę tego wydarzenia koło Prostek ustawiono słup graniczny z herbami pruskimi i litewskimi oraz z odpowiednimi napisami. 

Fragment mapy rozgraniczającej „Nr. 23 Grenze von Preußen gegen Polen bei Lyck 1541. (Kol. Handzeichnung, 85 x 58 cm (GStA/PK/XX.HA.) HA, StA Königsberg, Allgem. Kartenabt”.  Mapa przedstawia okolice Ełku. Po lewej stronie na dole zamek krzyżacki na wyspie i miasto położone przy północnym brzegu jeziora. Wyżej zaznaczono jezioro Stradaun (jezioro Łaśmiady). Na prawo od jeziora zaznaczono „Das Stradaunische Hug” (dwór straduński) położony nad rzeką płynącą w stronę jeziora ełckiego. Po prawej stronie mapy zaznaczono jezioro Selment. Der Kreis Lyck. Ein ostpreußisches Heimatbuch. Zusammengestellt und erarbeitet im Aufträge der Kreisgemeinschaft Lyck von Direktor a. D. Reinhold Weber. Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer. 1981. S. 70.

Folwark straduński, najstarszy w starostwie, liczył około 30 łanów ziemi. W 1557 r. został wydzierżawiony rajcom trzech miast królewieckich, zaś w 1560 r. zastawiono go u byłego starosty Krzysztofa von Glaubitza na okres spłaty pożyczonej od niego sumy.
Wcześniej, na początku lat pięćdziesiątych (1551—1552), podjęto próbę zorganizowania tu owczarni. W tym celu książę Albrecht wydał dokument, w którym wolnym z pobliskich Żmudzin (Schmilfi) za dotychczasowe łany (20) nadawał 60 łanów lasu wraz z 15 latami wolnizny oraz dziedzicznym zwolnieniem od szarwarku. Jednak do zrealizowania tych zmierzeń nie doszło, być może na przeszkodzie stanęła potrzeba wydzierżawienia folwarku. (Białuński S. 162).

W 1565 r. po założeniu miasta Margrabowa i przeniesieniu urzędu starosty (Hauptamt) ze Straduny, zostały one oddane na własność Christophowi Glaubitzowi.

W drugiej połowie XVII wieku Prusy Książęce dzieliły się na trzy główne jednostki (Kreise) określane dzisiaj jako okręgi lub prowincje: Sambię (Samland), ze stolicą w Królewcu (Konigsberg), Natangię (Natangen), ze stolicą w Bartoszycach (Bartenstein) oraz Prusy Górne (Oberland), ze stolicą w Zalewie (Saalfeld). 

Starostwo Olecko (Haupt Amt  Oletzko). Berger F. G., Borussia regia et Ducalis. Ex officina Michaelis. Berolini 1753.

Poszczególne okręgi dzieliły się na starostwa, na czele których stali starostowie (Hauptamtman, Hauptleute).  Starostwa dzieliły się na główne (Haupt Amt), określane w literaturze również jako zwykłe, oraz starostwa dziedziczne (Erb Amt).
W obrębie starostw głównych istniały majątki książęce, zwane komornictwami (Kammer Amt), które odgrywały dużą rolę w gospodarce krajowej. Nazwa „Amt lub Ambt” nie zawsze więc oznaczała starostwo, tym samym terminem określano, jak, komornictwa, a nawet niektóre sołectwa i urzędy. W 1650 r. urzędu głównego Olecko (Hauptamt Oletzko) przyłączone zostają 2 kancelarie kameralne (Kammerämter): Oletzko-Seedranken i Polommen. Później zostają dołączone Ciche i Cimochy.

W 1757 roku założono Urząd Domeny Straduny (Domänenamt Stradaunen), którego siedziba znajdowała się w folwarku Straduny. Urząd domeny Straduny składał się z 2 gospodarstw rolnych i 43 wsi. Od 1725 r. urzędy domenowe miały również jurysdykcję (Gerichtsbarkeit) nad urzędnikami królewskimi (königlichen Amtseinsassen), właścicielami ziemi na prawie chełmińskim (Kölmer)  i ludźmi wolnymi. Ponieważ ilość spraw sądowych w domenowym biurze sprawiedliwości (Domänen-Justiz-Amt ) w Stradunach była zbyt mała to temu urzędowi przydzielono także domenowe biuro sprawiedliwości w Ełku (Domänen-Justiz-Amt Lyck).

21 września 1736 r. podczas wielkiego pożaru Stradun spłonął kościół wraz z budynkiem parafialnym, szkołą i szpitalem. Odbudowano go po dwóch latach z dobudowaną wieżą kamienną. Na jej szczycie umieszczono chorągiewkę blaszaną z datą 1738, datą odbudowy kościoła. W tym czasie pastorem był Jerzy Wasiański, autor sławnego kancjonału, wydanego w Królewcu w roku 1741. Podczas pożaru w 1736 roku spłonęła cała jego bogata biblioteka.
W życiu osadników bardzo ważną rolę odgrywały kościoły parafialne. Spełniały one wówczas ważne funkcje administracyjne. Z ambon informowano ludność przybyłą z odległych wsi o zarządzeniach prokuratora czy wójta oraz władz kościelnych. Parafie prowadziły zapisy metrykalne, kroniki, kontrolowały pracę szkółek, karały przestępców. Nabożeństwa odbywały się w języku polski.

Wieś kościelna Straduny, folwark, młyn i siedziba urzedu domeny (AMBT) w połowie XVIII wieku. Jan Wladyslaw Suchodolec map of Kingdom of Prussia (1732, 1:100 000), vergrösserte Sectiones der General-Charte von dem Königreich Preüssen wie daselbe in 4. folgende Districte abgetheilet. W: Szeliga J., Działalność kartograficzna Samuela i Jana Władysława Suchodolców w Prusach w XVII i XVIII wieku. Biblioteka Narodowa. Zakład Zbiorów Kartograficznych. Warszawa 2004. Mapa  XXIV i XXV.

W 1758 r. w publikacji Johanna Friedricha Goldbecka „Vollständige Topographie vom Ost-Cammer-Departement” na stronie 158 zamieszczono dane o Stradunach. 

Stradaunen lub po polsku Straduni. Wieś mieszana i folwark królewski, siedziba urzędu domeny o tej nazwie z kościołem. Młyn wodny i olejarnia nad rzeką Ełk (Haasnen). 39 dymów (zagród wiejskich). Powiat ziemski – Olecko. Powiatowa siedziba sądu - Ełk. Siedziba starostwa – Olecko. Duchowna inspekcja nad  parafią kościelną - Ełk.  Właściciel majątku - król.

Straduny w publikacji Johanna Friedricha Goldbecka. Goldbeck J. F., Volständige Topographie vom Litthauischen Cammer-Departement von 1785.  Herausgegeben von Johann Friedrich Goldbeck Erzpriester zu Schaken. Königsberg und Leipzig 1785. S.158.

W 1809 r.  Fryderyka Wilhelma III zniósł edyktem dekret o niezbywalności domen, który był wydany przez Fryderyka Wilhelma w 1713 r. Dzięki temu opróżniony w wyniku wojny napoleońskiej skarbiec królestwa mógł zostać wzbogacony poprzez sprzedaż domen.
Na mapie z 1815 r. autor zaznaczył wieś Straduny (Stradaunen), kościół w środku wsi (krzyżyk), młyn nad rzeką Ełk (Lyck), folwark za rzeką (prostokąt) i kaplicę w miejscu dworu (krzyżyk). 

Wieś Straduny na mapie z XVIII wieku. Na mapie krzyżykiem oznaczono kaplice, a małym prostokątem zamek lub duży folwark. Topographisch militairische Charte von den Königreichen Preussen und Polen und dem Grossherzogthum Posen in 85 Sectionen. Weimar: im Verlage des Geograph. Instituts, 1815. 

W 1818 r. Straduny były folwarkiem królewskim i oficjalną rezydencją domeny Ełk, wyposażoną w 8 zagród. Domena Straduny należała do parafii Straduny.
Według „Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche” w 1903 r. powierzchnia rządowego majątku Straduny wynosiła 532 ha. Najemcą był I. Schulz.
W XIX wieku o dawnym zamku w Stradunach pisał Julius Rimarski (Niemiecki pastor protestancki, pełnił posługę w straduńskim kościele  w latach 1878–1886), który znalazł jego ślady, „na dwie stopy głęboko pod ziemią”.

Cennych informacji na temat ruin budowli w Stradunach dostarczył porucznik Johann Guise podczas swojego objazdu terenowego w latach 1826-1828. Swoje spostrzeżenia zawarł w rękopisie zatytułowanym „Grundrisse der Burgen und mit Mauern befestigten Stadte in Preussen aus der Zeit des Deutschen Ordens und was von gedachter Befeistigung im Jahre 1826-1828 noch vorhanden war”. Obok licznych notatek opisowych Guise sporządzał szkice terenowe odwiedzanego miejsca oraz podał krótki opis. Według szkiców pruskiego porucznika, zamek w Stradunach miał znajdować się na południe od rzeki Ełk, naprzeciwko wsi.

Według R. Klimka „Przyczynek do dziejów…”, który zamieścił szkice Guisego w 2009 r. w „Masovii”:

Zamek miał kształt zbliżony na planie do kwadratu. Bezpośrednio na wschód od siedziby starostów, zaznaczony został kolejny obiekt, który przypuszczalnie był przedzamczem. Zaskoczeniem jest duża dokładność i staranność w szczegółach szkicu, co miałem możliwość stwierdzić podczas weryfikacji terenowej. J. Guise w sposób niezwykle szczegółowy zaznaczył układ dróg w centrum Stradun oraz wszystkie zabudowania, co czyni mapkę bardzo cennym materiałem. W karcie inwentaryzacyjnej szkiców ze Stradun, wobec założenia obronnego użyto sformułowania „Burgwalls", co można tłumaczyć, jako grodzisko lub „wałowa góra". Wydaje się, że raczej powinno być napisane Schlossberg (zamek) lub Schlósschen (zameczek). Powyższy zapis w następstwie skutkował błędnym określeniem tego obiektu w literaturze przedmiotu. 

Widok na Straduny od strony północno-zachodniej i plan miejscowości, według J. Guise. W centralnej części mapki zaznaczony został zamek z przedzamczem. Po drugiej stronie rzeki widoczny jest kościół (kwadrat z krzyżem). Pionowe kreski oznaczają zabudowania. Plan orientowany jest w kierunku zachodnim. Format ryciny w oryginale: 11,4 x 9,3 cm. Museum für Vor- und Frühgeschichte Archiv w Berlinie, Guise Zettel (1826-1828), sygn. PM-IXh 00025a (Ansicht und Grundriss des Burgwalls Stradaunen). Klimek R., Przyczynek do dziejów zamku w Stradunach. W: Masovia, t. 12, Giżycko 2009, s. 9-20.

W 1870 r. Töppen w książce ” Geschichte Masurens” podał krótką wzmiankę o istnieniu dawnych założeń obronnych w Stradunach:
Do najdalej na wschód wysuniętych części Mazur prowadzą nas  nazwy Piall (Biała Piska) i Stradaunen (Straduny),  które według mapy zamków w „Geschichte Preussens” Voigta mają oznaczać zamki z epoki pogańskiej. 

Toeppen M., Geschichte Masurens: ein Beitrag zur preußischen Landes- und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen. Verlag von Theodor Bertling. Danzig. 1870. S. 38

W 1827 r. Voigt na mapie w „Geschichte Preussens” nie zaznaczył dworu w Stradunach (prawdopodobnie już wtedy nie istniał) ale zaznaczył „gród pogański” (Heiden Burg). Czy autor miał na myśli grodzisko, a może ruiny dawnego dworu? Nie wiadomo.

Heiden Burg (grodzisko) w Stradunach na mapie Voigta z XVIII wieku. W Ełku sygnaturką zaznaczył zamek. Burgen-Karte von Preussen zur Zeit des Deutschen Ordens. Lithografie - Karte, C.G. Herwig n. v. Fischer. Berlin 1827.

Na 38 i 39 stronie  Töppen w książce ” Geschichte Masurens”  podaje kolejne informacje o Stradunach i dworach myśliwskich (Jagdbuden), w tej części Prus Książęcych:

Straduny (na północ od Ełku) były w XVI wieku siedzibą głównego urzędu (Hauptamt), lecz nie wiemy nic więcej o znajdującej się tam starej górze zamkowej (Schloßberge).  W czasach książęcych Pisz (Johannnisburg) i Olecko (Oletzko) były ufortyfikowanymi dworami myśliwskimi (Jagdbuden), co z kolei nasuwa pytanie, czy te dwory myśliwskie nie były budowane na górach zamkowych, podobnie jak niektóre z wcześniej wspomnianych.

Toeppen M., Geschichte Masurens: ein Beitrag zur preußischen Landes- und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen. Verlag von Theodor Bertling. Danzig. 1870. S. 38-39.

W 1908 r. Emil Hollack wydał „Prehistoryczną mapę przeglądową Prus Wschodnich” (Vorgeschichte Übersischtskarte von Preussen (mapa w skali 1:300.000) oraz objaśnienia do niej (Erläuterungen zur vorgeschichtlichen Übersichtskarte von Ostpreussen).  W okolicach Stradun autor zaznaczył Burgwall (grodzisko) a koło wsi Miluki stanowisko z epoki kamienia.

Okolice Stradun z zaznaczonymi obiektami archeologicznymi na mapie Hollacka. Hollack E., Vorgeschichte Übersischtskarte von Preussen. Carl Flemming. Berlin, Glogau 1908.

Fragment z objaśnień do mapy Hollacka. Burgwall na południowy-wschód od wsi. Hollack E., Erläuterungen zur vorgeschichtlichen Übersichtskarte von Ostpreussen. Carl Flemming Berlin. Glogau 1908. S. 159.

Opisywany obiekt w Stradunach odwiedził jesienią 1929 r. niemiecki archeolog Carl  Engel z Królewca (Königsberg), który w opisie do swojego szkicu wspominał o istniejącym w tym miejscu parku (prawdopodobne własność pobliskiego folwarku) oraz ustawionej tam figurce. Podał wymiary obiektu (32 x 33 m) zaznaczając wzniesienie i alejki wzdłuż fos. Na profilu terenu narysował budynek z dwuspadowym dachem. Może to była altanka ogrodowa?

Szkic reliktów zamku w Stradunach, wykonany przez C. Engla, podczas inwentaryzacji obiektu w 1929 r. Museum für Vor - und Frühgeschichte Archiv w Berlinie, sygn. PM-A 746/1 (Stradaunen, Kr. Lyck). Klimek R., Przyczynek do dziejów zamku w Stradunach. W: Masovia, t. 12, Giżycko 2009, s. 9-20.

W 1930 r. nauczyciel miejscowej szkoły zainteresował się miejscem po dawnym zamku. Treść listu nauczyciela do „Prussia Musseum” w tej sprawie podał R. Klimek w artykule „Przyczynek do dziejów…”.:

… ważnym dokumentem archiwalnym jest list wysłany w dniu 29 lipca 1930 r., do Prussia Musseum, przez nauczyciela Seroska, kierownika szkoły wiejskiej w Stradunach. Pan Seroska prosi w nim o przekazanie jakich¬kolwiek wiadomości o zameczku w Stradunach, a w szczególności na temat stopnia przeprowadzonych badań archeologicznych. Podnosi, że chce te infor¬macje wykorzystać w kronice wsi, dla następnych pokoleń. Zwraca uwagę, że w Archiwum Państwowym nie znalazł na ten temat żadnych danych.
Według przekazu zawartego w liście, zamek był niewielką twierdzą otoczoną ze wszyst¬kich stron wodą. Jego pozostałości znajdowały się w ogrodzie dóbr straduńskich. W miejscu, gdzie dawniej stał mur okalający założenie zamkowe, można było znaleźć skorupy i cegły. Wewnątrz dawnych murów założono sad i ogród warzywny. Postawiono również altankę na narzędzia rolnicze. Fosy były w du¬żym stopniu zarośnięte. Najlepszy dostęp na teren zamku był w miejscu, gdzie dawniej znajdowała się brama wjazdowa. Na dziedzińcu Seroska odnotował niewielki pagórek, na którym umieszczona była figurka ogrodowa.
W odpowiedzi kierownictwo Prussia Museum odpisało, że nie jest w stanie sprostać prośbie pana Seroska, ponieważ w literaturze przedmiotu nie znajduje się żadna informacja na ten temat. Zwrócono uwagę, że sto lat wcześniej był tutaj pułkownik J. Guise, który inwentaryzował to miejsce. Poinformowano, że obiekt w Stradunach odwiedził jesienią 1929 r. C. Engel.

Lokalizacja dawnego dworu w Stradunach (fragment niemieckiej mapy topograficznej). 21100 Lyck. Topographische Karte 1:25000 (Messtischblätter), Königliche Preussische Landesaufnahme, Reichsamt für Landesaufnahme, Berlin 1937.

W 1937 r. współpracownik Prussia-Museum Hans Crome w opisie do mapy grodzisk Prus Wschodnich zamieścił następujące informacje o obiekcie w Stradunach: Zaznaczone na Topographische Karte (Messtischblatt) nr 817,  położone na południowy - wschód od miejscowości, kształt góry zamkowej, bez nazwy, z czasów krzyżackich.

Opis  do mapy do mapy grodzisk Prus Wschodnich. Crome H., Karte und Verzeichnis der vor - und frühgeschichtlichen Wehranlagen in Ostpreussen. W: Altpreussen_Vierteljahrschrift_fur_Vor-_und_Fruhge 1937 Jg. 2 H. 3. Herausgeber: Gräge und Unzer. Verlagsort: Königsberg Pr. 1937. S. 119.

W 2010 r. po zapoznaniu się z mapami topograficznymi Stradun postanowiłem odszukać w terenie ślady po zamku. Zauważyłem, że wśród łąk na niewielkim wzniesieniu nad rzeką Ełk (na południowy wschód od mostu drogowego) widoczne są duże głazy świadczące o istnieniu tam starej budowli.

Ze względu na podmokły teren oraz gęste zarośla do tego miejsca dopłynąłem kajakiem rzeką Ełk.

Ukształtowanie powierzchni terenu na południe od wsi Straduny. https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/

Po wykonaniu pomiarów okazało się, że to miejsce obronne ma kształt trapezu, którego północny bok opiera się o rzekę Ełk. Teren był ograniczony wokół rowami (fosami) wypełnionymi wodą o szerokości na południu i wschodzie około 3 m. Nie miałem wątpliwości – to miejsce to pozostałości zamku. Zachowane kamienie leżące wzdłuż fos mogły pochodzić z fundamentów średniowiecznej budowli lub z umocnień brzegów fosy. Na wzniesieniu znalazłem małe fragmenty cegieł.

Fotografia okruchów cegieł znalezione w centralnej część założenia zamkowego w 2010 r.

Autor artykułu na założeniu zamkowym w Stradunach w 2010 r.

Środkowa część założenia zamkowego w 2011 r.

Na podstawie ukształtowania terenu można było przypuszczać, że budynek usytuowany był w środku wzniesienia. Wymiary obiektu określiłem na podstawie mapy topograficznej: 29 x 32 x 37 x 33 m.
Linia północna (najdłuższa) obiektu mogła zmieniać swój kształt ze względu na erozję rzeczną i zmiany koryta rzeki.

 Duże głazy granitowe przy północnej stronie założenia zamkowego w 2010 r.

W kilku miejscach w pobliżu fos zachowały się pnie drzew znacznej wielkości. 

Pnie starych drzew  przy fosie w 2010 r.


Widok z południa  na założenie zamkowe w Stradunach w 2010 r.

Widok na północ od założenia zamkowego w Stradunach w 2010 r.

Widok z południa  na założenie zamkowe w Stradunach zimą 2011 r.

W 2009 r.  Robert Klimek w artykule zamieszczonym w  „Masovii” pt. „Przyczynek do dziejów zamku w Stradunach” zaznaczył:
Obszar dawnego zamku w Stradunach należy niezwłocznie objąć opieką konserwatorską, aby uniemożliwić jego penetrację przez nielegalnie działające grupy eksploratorskie. W najbliższej przyszłości wskazane jest także wykonanie badań archeologicznych, które pozwolą udzielić odpowiedzi na nurtujące nas pytanie, jak wyglądała siedziba straduńskich starostów.

W sierpniu 2023 r. na zlecenie Warmińsko-Mazurskiego Konserwatora Zabytków na założeniu obronnym w Stradunach przeprowadzono badania archeologiczne w celu dokonania weryfikacji danych archiwalnych. Badania archeologiczne na stanowisku prowadziła Fundacja Dajna im. Jerzego Okulicza-Kozaryna, konsultantem badań był dr Robert Klimek.

W lutym 2024 r. Warmińsko-Mazurski Konserwator Zabytków na stronie WWW FB opublikował informacje o wynikach przeprowadzonych badań. Pełny wpis zamieszczam bez skrótów:

Zanim przejdą Państwo do notatki przygotowanej przez kierującą badaniami Panią Agnieszkę Jaremek z Fundacja Dajna im. Jerzego Okulicza-Kozaryna, chcieliśmy podziękować wszystkim zaangażowanym w przeprowadzone badania, szczególne ukłony należą się Właścicielom nieruchomości.

A teraz zapraszamy do lektury
W sierpniu 2023 roku na zlecenie Warmińsko-Mazurskiego Konserwatora Zabytków przeprowadzono badania archeologiczne, których celem była weryfikacja danych archiwalnych wzmiankujących o istnieniu na terenie Stradun założenia o charakterze obronnym lub rezydencjonalnym. Źródła historyczne obfitują jednak w szereg rozbieżności dotyczących funkcji, wyglądu i położenia wzmiankowanej budowli. Napotykamy w nich informacje o grodzie z czasów pogańskich (Toeppen), grodzisku z okresu zakonnego (Hollack), czy umocnieniu obronnym z okresu państwa krzyżackiego (Crome). Z XVII wieku pochodzi wzmianka o zameczku, którego ślady zalegają pod ziemią (Rimarski). W opisie dóbr straduńskich pojawiają się określenia takie jak Burgwall, Wehranlage czy Wasserburg. Napotykamy w nich również informacje, że około 1486 roku powstaje w Stradunach dwór krzyżacki, brak jednak informacji na temat jego lokalizacji i wyglądu. Na planie z lat dwudziestych XIX wieku autorstwa J. Guise oznaczona jest schematyczna budowla o kształcie zbliżonym do kwadratu zlokalizowana nad brzegiem rzeki Ełk. Podobny w kształcie zarys budowli, zlokalizowanej również nad tą rzeką, odnajdujemy na planie autorstwa C. Engla z 1929 roku.

 Straduny Dwór AZP 21-79/44/41. Relikty kamiennych, ceglanych i drewnianych konstrukcji odkrytych podczas badań archeologicznych. Fundacja Dajna 2023.

W oparciu o powyższe dane archiwalne i weryfikujące je prospekcje terenowe do badań archeologicznych wytypowano formę terenową zlokalizowaną na przeciwległym do dzisiejszych zabudowań Stradun, brzegu rzeki Ełk. Stanowisko posadowione jest na sztucznie wyodrębnionym z krajobrazu plateau, o kształcie zbliżonym do kwadratu, o wymiarach 32 x 33 m. Jego granice wyznacza rzeka, fosy oraz rów melioracyjny. Połączenie ze "stałym lądem" ma formę ziemnej grobli. Badania archeologiczne na stanowisku prowadziła Fundacja Dajna im. Jerzego Okulicza-Kozaryna, konsultantem badań był dr Robert Klimek.

W wyniku badań archeologicznych prowadzonych na stanowisku w Stradunach zarejestrowano prostokątną w zarysie konstrukcję kamienną, ulokowaną dłuższym bokiem wzdłuż koryta rzeki Ełk na osi NE-SW. Rekonstruowane wymiary założenia wynosiły 10 x 6 m, a powierzchnia całkowita 60 m2. Relikty fundamentu zachowały się w postaci dwóch, miejscami trzech warstw dużej i średniej wielkości głazów narzutowych. Zachowane fragmenty nienaruszonego przebiegu podwaliny pozwalają przypuszczać, iż szerokość zewnętrznych ścian nośnych wynosiła ok. 1 m. W centralnej części reliktów budynku zarejestrowano fragmenty sugerujące podział wewnętrzny struktury na 2 lub 3 pomieszczenia. W obrębie założenia zarejestrowano pozostałości dwóch pieców, których ściany boczne wykonano z płaskich cegieł szamotowych.

W obrębie badanego obszaru odkryto 5 konstrukcji drewnianych i pojedynczy pal. Dwie z nich to prawdopodobnie umocnienia brzegu od strony zachodniej (dwa rzędy poziomo ułożonych bali wzmocnione palami) i wschodniej (jeden rząd poziomo ułożonych bali wzmocniony palami). Kolejna konstrukcja to najprawdopodobniej pozostałość kanału odprowadzającego nieczystości, którego ściany były wyściełane deskami i ustabilizowane palami. Odkryto również dwie konstrukcje palowe, których przeznaczenia związane jest prawdopodobnie ze stabilizacją terenu pod budowę lub jej wtórne zabezpieczenie. Pojedynczy słup odkryto w obrębie zabudowań, w przestrzeni pomiędzy ścianami działowymi budynku. Prawdopodobnie powiązany był z nieokreślonego typu konstrukcją drewnianą ulokowaną wewnątrz budynku np. podpora klatki schodowej.

Podczas badań archeologicznych w Stradunach zainwentaryzowano 143 przedmioty zabytkowe. W grupie tej znalazły się m.in. fragmenty ceramiki wypalanej w atmosferze redukcyjnej i utleniającej, przede wszystkim garnków esowatych, fragmenty kafli naczyniowych i płytowych szkliwionych w większości na kolor zielony, zdobionych ornamentem roślinnym, fragmenty przedmiotów metalowych, fragmenty szkła, fragmenty zaprawy i fragmenty cegieł gotyckich. 

Straduny Dwór AZP 21-79/44/41. Okucie okienne, fragmenty kafli i naczyń odkryte poczas badań archeologicznych. Fundacja Dajna 2023.

Aktualny stan rozpoznania wykopaliskowego oraz analiza materiałów zabytkowych pozwala interpretować odkrytą podczas badań archeologicznych konstrukcję, jako pozostałości założenia o charakterze rezydencjonalnym, prawdopodobnie dawnego dworu krzyżackiego. Chronologia zabytków wskazuje, że założenie funkcjonowało od XV do XVII wieku. Czas budowy można synchronizować, z przekazami historycznymi wzmiankującymi o powstaniu około 1486 roku dworu krzyżackiego, przy którym, po wyodrębnieniu się w 1513 roku samodzielnego komornictwa straduńskiego wykształca się znaczący ośrodek gospodarki dominalnej oraz administracji. Po likwidacji państwa zakonnego, w 1525 roku dochodzi do zmian administracyjnych i powołania nowych starostw, w tym starostwa straduńskiego, które funkcjonowało prawdopodobnie w tym miejscu, aż do ostatecznego zlikwidowania w 1616 roku.

Z uwagi na unikatowy charakter odkrycia, przy jednoczesnym zagrożeniu naruszenia cennej substancji zabytkowej, zdecydowano o zadokumentowaniu reliktów zabudowań, a następnie zabezpieczeniu ich stanu zachowania in situ, objęciu ochroną konserwatorską i wpisem do rejestru zabytków. Należy przypuszczać jednocześnie, że zabudowania dworskie stanowią jedynie część większej, zabytkowej infrastruktury, ulokowanej na przeciwległym do zabudowań Stradun brzegu rzeki Ełk. Prowadzone równolegle do badań wykopaliskowych prospekcje powierzchniowe i analizy kartograficzne doprowadziły do odkrycia w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego dworu reliktów przeprawy przez rzekę oraz rozległego założenia, prawdopodobnie o charakterze gospodarczym. Działania konserwatorskie i badania w tym zakresie będą kontynuowane.

• https://www.facebook.com/wuoz.olsztyn
• https://www.facebook.com/fundacjadajna

 Miejsce po założeniu zamkowym w Stradunach w 2025 r.

Widok na dwór w Stradunach. Rysunek wykonano na podstawie opisów historycznych i częściowych badań archeologicznych z 2023 r. J. Kunicki.

Bibliografia:

• Arnoldts D. H., D. Daniel Heinrich Arnoldts, Königlichen Preußischen Oberhofpredigers und Consistorialraths, kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den Lutherischen Kirchen in Ostpreußen gestandenen Predigern. Verleger Gottlib Lebrecht Hartung. Königsberg. 1777.
• August Hermann Lucanus über das „Hauptambt Oletzko". Von Dr. Rudloff, Lyck. W:  Aus Treuburgs "Okelkammer", Druck und Verlag, F.W.Czygan Treuburg, Heft 6, 1940. S. 84.
• Barkowski O., Quellenbeiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Stradaunen-Oletzko. W: Historische Kommission für ost- und westpreußische Landesforschung. Altpreußische forschungen. 13. Jahrgang 1936. Gräfe und Unzer, Kommissionsverlag, Königsberg  i. Pr. 1936.
• Białuński G., Osadnictwo okręgów Stradun i Zelek. W: Kolonizacja Wielkiej Puszczy (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie). Olsztyn, OBN, 2002.
• Biskup M., Łabuda G.,  Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gospodarka-Społeczeństwo-Państwo-Ideologia. Wydawnictwo Morskie Gdańsk. 1986.
• Boetticher Adolf, Namens- und Ortsverzeichnis aufgestellt durch v. Schimmelfennig, Rechtsanwalt; Die Bau- und Kunstdenkmaeler der Provinz Ostpreuβen. Koenigsberg: Kommissionsverlag von Bernh. Teichert, 1899.
• Bueschings D. A. F, Erdbeschreibung. Zweyter Theil, welcher Ost- und West-Preussen, Polen und Litauen, Galizien und Lodomerien, Ungarn, die denselben einverleibten Reiche und Siebenbuergen, die Republik Ragusa und das osmanische Reich, enthaelt. Hamburg, Bonn: 1788.
• Crome H., Karte und Verzeichnis der vor- und frühgeschichtlichen Wehranlagen in Ostpreussen. W: Altpreussen_Vierteljahrschrift_fur_Vor-_und_Fruhge 1937 Jg. 2 H. 3. Herausgeber: Gräge und Unzer. Verlagsort: Königsberg Pr. 1937.
• Czygan S., Das Gräfendorf – von Hausensche Stift in Marggrabowa, “Treuburger Heimatbrief”, 2002, Nr 44, str. 45 -50, hrsg. vom Kreisgemeinschaft Treuburg e. V. in der Landsmannschaft Ostpreussen, Köln 2002.
• Czygan S., Errinerung an die Stadgrendung, “Treuburger Heimatbrief”, 2000, Nr. 40, s. 22 -27, hrsg. vom Kreisgemeinschaft Treuburg e. V. in der Landsmannschaft Ostpreussen, Köln 2000.
• Demby R., Olecko. Czasy, ludzie, zdarzenia. UM w Olecku, 2000.
• Demby R., W Straduńskiej puszczy. Z dziejów osadnictwa na ziemi oleckiej. Olecko: UM w Olecku, 1998.
• Der Kreis Lyck. Ein ostpreußisches Heimatbuch. Zusammengestellt und erarbeitet im Aufträge der Kreisgemeinschaft Lyck von Direktor a. D. Reinhold Weber. Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer. 1981.
• Dethlefsen R., Das schoene Ostpreussen. Muenchen: R. Piper & C, 1916.
• Dusburg de Petri, Ordinis Teutonici Sacerdotis, Chronicon Prussiae ... Sumptibus Martini Hallevordii, Bibl.[iopolae] Regiom[ontii] Pruss.  Francofurti & Lipsiae 1679.
• Dzieje oleckiego zamku: zamek i jego legendy Oleckie. Praca zbiorowa. Stowarzyszenie Aktywnych "Zamek". 2022.
• Faber K., Preussisches Archiv oder Denkwürdigkeiten aus der Kunde der Vorzeit. Herausgegeben Königlichem Geheimen Archivar. Erste Sammlung bey Friedrich Nicolovius. Königsberg 1809.
• Frenzel J., Beschreibung des Kreises Oletzko, Regierungsbezirks Gumbinnen, in geschichtlicher, statistischer und topographischer Beziehung. Marggrabowa: Peglau, 1870.
• Goldbeck J. F., Volständige Topographie vom Litthauischen Cammer-Departement von 1785.  Herausgegeben von Johann Friedrich Goldbeck Erzpriester zu Schaken. Königsberg und Leipzig 1785.
• Grenz R., Der Kreis Treuburg. Ein ostpreussische Heimatbuch, Luebeck: Verlag Albrecht Czygan, 1971.
• Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg. Treuburg. Czygan 1938.
• Hartknoch Ch., Alt- und Neues Preussen: oder Preussischer Historien zwey Theile, in derer erstem von desz Landes vorjähriger Gelegenheit und Nahmen... In dem andern aber von desz Teutschen Ordens Ursprung, desselben, wie auch der nachfolgenden Herschafft... mit sonderbahren Fleisz zusammen getragen /durch... Koenigsberg: In Verlegung Martin Hallervorden / Buchhaendler. Druckts Johann Andreae, Leipzig, Franckfurt am Mayn, 1684.
• Hennenberger K., Caspar Hennenberger's grosse Landtafel von Preussen  in 9 Blättern  Caspar Hennenberger. - Von Neuem in d. Größe d. Orig. hrsg. durch d. Königliche Physikalisch-Ökonomische Gesellschaft zu Königsberg i. Pr., 1. Ausg. vom Jahre 1576. Königsberg i. Pr.  Koch, 1863.
• Henneberger C., Erclerung der preussischen groessern Landtafel oder Mappen [...] Königsberg: Osterberger, 1595.
• Henneberger K., Blaeu W. J., Prussia Accurate Descripta. Mapa. Skala 1:815 000. Amsterdam: Johannem Guiljemi F. Blaeu, 1649.
• Hennenberger K., Kurtze und warhafftige Beschreibung des Landes zu Preussen  [...]. Item: Der alten Heidnischen Undeutschen Preussen [...] Zu Königsberg in Preussen 1584.
• Jasiński G., Dom Sierot im. Friedricha Ballnusa w Olecku - przykład zakładu opiekuńczego na
• Mazurach w XIX wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2001 (nr 1), str. 33-46.
• Nachrichten vom Hauptamt Oletzko. Von Dr. Rudloff, Lyck. W:  Aus Treuburgs "Okelkammer", Druck und Verlag, F. W. Czygan Treuburg, Heft 6, 1940. S. 14.
• Jasiński G., Słownik duchownych ewangelickich na Mazurach w XIX wieku. Dąbrówno: Retman, 2015.
• Kawecki J., Roman B., Ełk z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze. Olsztyn 1970.
• Klimek R., Przyczynek do dziejów zamku w Stradunach. W: Masovia, t. 12, Giżycko 2009, s. 9-20.
• Krech K., Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreussen. Leer: Kreisgemeinschaft Treuburg e. V. Kommisions - Verlag G. Rautenberg, 1998.
• Kwiatkowski K., Pochód przez wielką dzicz. Krzyżackie wyprawy na Litwę w XIII i XIV w. W: Mówią wieki, nr 7, 2004. S. 34-39.
• Lohmeyer K., Haushaltungsbuch 1578; Haushaltungsbuch des Fürstenthums Preussen; Kaspars von Nostitz Haushaltungsbuch des Fürstenthums Preussen 1578: ein Quellenbeitrag zur politischen und Wirthschaftsgeschichte Altpreussens.   Verlag von Duncker & Humblot. Leipzig 1893.
• Łapo J. M., Początki osadnictwa na przełomie późnego średniowiecza i okresu nowożytnego. W: Dzieje Olecka. 1560 – 2010. Olecko 2010. S. 45.
• Moraczewski J., Starożytności polskie.T.2. 1842. S. 118.
• Nachrichten vom Hauptamt Oletzko. Von Dr. Rudloff, Lyck. W:  Aus Treuburgs "Okelkammer", Druck und Verlag, F.W.Czygan Treuburg, Heft 6, 1940. S. 13- 33.
• Olecko. Z dziejów miasta i powiatu. Pod red. A. Wakara. Olsztyn 1974.
• Prussiae Regionis Sarmatiae Europeae Nobiliss. Vera et Nova Descriptio…Cartographer: Caspar Henneberger. Abraham Ortelius Antwerp, 1584.
• Töppen M., Geschichte Masurens: ein Beitrag zur preußischen Landes- und Kulturgeschichte. Nach gedruckten und ungedruckten Quellen. Danzig. 1870.
• Scriptores Rerum Prussicarum. T. 2. Theodor Hirsch, Max Töppen, Ernst Strehlke. Verlag von S. Hirzel. Leipzig 1863.
• Suchodoletz J. W., Suchodoletz S., Regnum Borussiae, EpiscopatusWarmiensis, PalatinatusMariaeburgensis et Culmensis cum terrritorioDantiscano et ichnographiaurbisRegiomontis. Berlin 1763.
• Szeliga J., Działalność kartograficzna Samuela i Jana Władysława Suchodolcow w Prusach w XVII i XVIII wieku. Warszawa: BN, 2004.
• Tutlies A., Heiteres und Ernstes aus Oletzko: ein Landkreis in Ostpreussen, Norderstedt: Books on Demand Gmbh, 2007.
• Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa od XV do XVIII wieku. W: „Studia i materiały do dziejów Pojezierza augustowskiego”. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1967.
• Wuensch C., Ein Entwurf Conrad Burcks zum Schlosse Oletzko, W: Mitteilungen des Vereins für die Geschichte von Ost- und Westpreußen (Mitt VGOW), 1944, Nr 19. S. 15-20.
• Zeiller M., Merian M., M Z: Topographia Electoratus Brandenburgici et Ducatus Pomeraniae [...] das ist Beschreibung der Vornembsten und bekantisten Stättevnd Plätz in dem [...] Churfürstenthum vnd March Brandenburg: vnd dem Hertzogtum Pommeren, zu sampteinem doppelten Anhang, Vom Lande Preussen vnnd Pomerellen. 2. Von Lifflande vnnd Selbige beruffenisten Orten. [Franckfurt am Mayn]: Druck gegeben und Verlegt durch Matthaei Marian Seel. Erben, 1652.

https://de.wikipedia.org/wiki/Glaubitz_(Adelsgeschlecht)
https://wiki.genealogy.net/Domäne_Stradaunen

Józef Kunicki
2025