Grodzisko w Grodzisku, gmina Banie Mazurskie, powiat gołdapski.
Widok na grodzisko z północnego-wschodu.
Wzniesienie nazywane Grodziskiem znajduje się w południowo-zachodniej części wsi Grodzisko. Obiekt znany w literaturze jako Zamkowa Góra, Piękna Góra, Grodzysko, Schloßberg, Grodzisker Berg, Burgwall.
Zachodnie, południowe i wschodnie stoki grodziska są wysokie i strome, jedynie północne stoki są łagodne i dlatego były dodatkowo chronione wałami o wysokości około 2 metrów. W wale widoczne jest obniżenie, które mogło być bramą prowadzącą do założenia obronnego. Obok przebiega także droga gruntowa, którą jest dojazd do wierzchołka.
W północnej części grodzisko jest częściowo zniszczone przez wykonanie okopów i betonowego schronu w czasie II wojny światowej. Ślady po okopach są bardzo dobrze widoczne na powierzchni terenu.
Ukształtowanie powierzchni w pobliżu grodziska. https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/
W innych częściach grodziska wały są znacznie niższe ze względu na doskonałe naturalne walory obronne. Możliwe, że w tych miejscach były także palisady. Na południowym stoku wzniesienia zachowały się wyraźne relikty wału dolnego. Teren grodziska jest porośnięty trawą, ale w przeszłości był wykorzystywany jako pole uprawne.
Wzniesienie ma kształt owalny o wymiarach u podstawy: długość 230 metrów z północnego- zachodu na południowy-wschód oraz szerokość 183 m. Wierzchołek wzniesienia w granicach wałów obronnych ma długość 160 metrów i szerokość 95 metrów. Grodzisko w swych czytelnych zarysach ma powierzchnię około 2 ha.
Podstawa południowego stoku położona jest na wysokości 159,6 m n.p.m. i wznosi się do wysokości 191,4 m.n.p.m. Wysokość względna wzniesienia wynosi 31,8 metrów. Powyższe pomiary wykonałem na podstawie mapy topograficznej. Te wymiary świadczą o tym, że jest to jedno z największych założeń obronnych w zachodniej części Jaćwieży.
Strona tytułowa wydawnictwa „Erleutertes Preussen…” oraz pierwsza strona artykułu Paula Drygalskiego. Lilienthal M., Erleutertes Preussen Oder Auserlesene Anmerckungen [...] Tomvs I. Nebst denen dazu gehoerigen Registern. Königsberg, 1724-1742. Tom IV, s. 75-78.
W 1726 r. w czasopiśmie „Erleutertes Preussen oder Auserlesene Anmerckungen,” ukazał się artykuł Paula Bernharda Drygalskiego (Drigalski) proboszcza z Kut (Kutten), który utrzymywał stałe kontakty Georgiem Andreasem Helwingiem (pastor i botanik z Węgorzewa).
Wejście na tę górę z powodu okropnych wysokości i stromości jest prawie niemożliwe. Tylko północny stok opada łagodnie i tamtędy zapewne wiodła droga na wierzchołek. W widocznym szańcu musiało być przejście (brama), którego pozostałości są do dzisiaj dobrze widoczne. Z pewnością grodzisko na tym wzniesieniu pełniło rolę twierdzy przy której rozegrała się wielka bitwa. Świadczą o tym znalezione tam narzędzia wojenne (instrumenta bellica)- żelazne groty oszczepów i strzał, różnego rodzaju broń i stare ostrogi.
Ta góra ma około czterech do pięciu zagonów długości i przeważnie jest szeroka. Na środku posiada dziurę lub zagłębienie, w którym zawsze znajdowała się woda.
Opowiadał mi starzec Malessa, który zmarł kilka lat temu, że kiedy we wsi brakowało wody mieszkańcy oczyszczając rzeczkę płynącą koło góry, znaleźli stare świerkowe rury odprowadzające wodę z jeziora Gusewschen See (Gąsewskie) leżącego ćwierć mili dalej od góry. Kiedy przecięli te rury to zniknęło także źródło położone na wierzchołku góry.
Wśród wielu antyków, które tam znaleziono przed moimi przybyciem, mam nadal dwie identyczne monety z miedzi lub stopu metali, wielkości tynfa i grubości talara, z jednej strony pięknym portretem młodzieńca z podpisem „Aleksander Imperator Romanus”, z drugiej strony portret boga Marsa z łukiem i strzałami oraz podpisem „Mars”.
Następnie otrzymałem pierścień na ramię wykonany z tego samego metalu, który był otwarty w jednym miejscu i można go było założyć i ponownie zamknąć.
Posiadam jeszcze kamień przypominający polski obuch, z otworem w środku, który bez wątpienia był wojennym narzędziem.
W 1847 r. w „Neue Preußische Provinzial – Blätter…” ukazał się artykuł zatytułowany „Die drei Brüderberge” (Góry Trzech Braci). Nazwa ta nawiązuje do trzech wzniesień położonych w tej części Prus Wschodnich, a mianowicie do góry w pobliżu miejscowości Gołdap, drugiej w pobliżu wsi Grodzisko i trzeciej w pobliżu wsi Pietrasze. W czasopiśmie zamieszczono legendę związaną z Grodziskiem.
O tej górze można usłyszeć następującą legendę:
Dawno, dawno temu stała twierdza, w której mieszkał dumny rycerz z synem i obaj żyli z rabunku. Syn został pobity podczas napadu przez przechodzących kupców. Kiedy słudzy przynieśli ciało do domu, starzec przeklął wszystkich i przysiągł, że zamorduje tylu, ilu zdoła. Tego przyrzeczenia wiernie przestrzegał.
Pobożny pielgrzym, który przybył z drogi również miał zostać złożony w ofierze synowi rycerza, zamienił go w psa, po czym cały zamek zatonął, a na jego miejscu powstał staw.
W godzinach czarownic widziano unoszącą się na powierzchni dużą skrzynię, na której leżał czarny pies jako strażnik.
Wszyscy ze strachem omijali ten staw, ale pewnego dnia grupa odważnych chłopców wyszła zbadać głębiny stawu kamieniem przywiązanym do liny. Jednak ledwie rozpoczęli świętokradcze przedsięwzięcie, gdy z głębin rozległo się ochrypłe warczenie. Chłopcy szybko wielkimi skokami zbiegli z góry.
Potem ducha już nie było słychać. Teraz ludzie już się nie boją. Przekształcili dno dawnego stawu w ziemię zbożową na uprawne pole.
Więcej informacji o opisywanym grodzisku na stronach www.egoturystyka.pl.
