Według Hennenbergera założenie Olecka łączy się ze spotkaniem w domku myśliwskim księcia Albrechta z królem polskim Zygmuntem Augustem w 1560 r. Okazją do spotkania miało być wspólne polowanie w puszczy.
Według innego przekazu Marggrabowę założył książę Albrecht Hohenzollern. Zrobił to z wdzięczności za uratowanie swojego życia przez pustelnika z puszczy podczas polowania.
Przedlokacyjny szkic terenu pod przyszłe miasto nad Jeziorem Olecko Wielkie, około X 1559 r., w: Berlin – Dahlem, Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Etats – Ministerium EM 103g H. A. Olecko (Grenzsachen 1533-1608).
Przywilej lokacyjny z 01.01.1560 r. J. Chłosta, Olecko w latach 1914-1945 [w:] Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010.
Lokując miasto wśród lasów w 1560 r. książę ten miał nadzieję na ożywienie gospodarze pogranicza Prus i Litwy.
Projektodawcy nowego miasta sądzili, że dla kupców, którzy wędrowali traktami, miasto położone w miejscu, gdzie:
droga handlowa między Oleckim Wielkim Jeziorem a Oleckim Małym Jeziorem przekracza Legę”
może stać się ważnym przystankiem, tj. punktem wymiany towarów na granicy Prus Książęcych, Litwy i Korony.
Dlatego mu ogromny rynek i prawo urządzenia. Oprócz wszystkich zwykłych targów, aż czterech jarmarków rocznie.
Plan Olecka z XVII w. Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg, 1938.
Symbolem zamierzeń i planów stał się olecki rynek, który był uznawany za największy w państwie pruskim, a później niemieckim.
Wymiary oleckiego rynku są szczególne. W najstarszym zachowanym źródle z 1595 r. Caspara Hennenbergera o przeszłości Prus "Erclerung der Preussischen grössern Landtaffel" opisuje się niezwykłe rozmiary rynku oleckiego. Przytacza się też legendę.
Według niej ówczesny starosta straduński Wawrzyniec von Halle założył się z kimś zamożnym o większą sumę, że jeżeli stanie na jednym końcu rynku na czele czterystu jeźdźców, to nie będzie widoczny z jego drugiego krańca.
Caspar Hennenberger, "Erclerung der Preussischen grössern Landtaffel", 1595 r.
W przywileju lokacyjnym miasta był zapis, że:
rynek ma mieć dwanaście morgów
tj. 6,72 ha. Na wzgórzu stanął kościół. A obok niego budynek ratusza. Osadnictwo postępowało wolno. Po stu latach pierzeje rynku nie zostały całkowicie zabudowane kamienicami.
W okresie kampanii napoleońskiej, 25 czerwca 1807 r., na rynek olecki wkroczyły oddziały generała Zajączka. Na początku lipca w Olecku stacjonował tu drugi pułk piechoty, który podlegał generałowi Dąbrowskiemu. Kilkakrotnie odwiedzał on miasto. Wojskowi ćwiczyli musztrę na rynku, do czasu wymarszu w kierunku Grodna.
W 1816 r. ze względy na zły stan techniczny został zburzony budynek ratusza. W 1817 r. na jego miejscu zbudowano nowy budynek. Remont kosztował miasto 1 877 talarów.
.JPG "Ratusz z 1816 r. w Olecku")
Ratusz z 1816 r. w Olecku.
W 1820 r. zaprzestano chowania zmarłych wokół kościoła na wzgórzu. Teren został uporządkowany.
W 1841 r. zostało założone Towarzystwo Upiększania Miasta. Jego celem było wydobycie naturalnych walorów krajobrazowych wzgórza kościelnego i jego otoczenia. Posadzono drzewa i ozdobne krzewy. Zostały wytyczone ścieżki i aleje spacerowe. Zostały ustawione ławki do odpoczynku dla mieszkańców.
Od początku istnienia Olecka na rynku odbywały się najważniejsze wydarzenia. W październiku 1845 r. w Olecku gościł król Fryderyk Wilhelm IV. Rynek olecki wyglądał okazale. Ponieważ wcześniej został usunięty rozpadający się mur ogrodzenia cmentarnego na wzgórzu kościelnym.
Wjazd króla Fryderyk Wilhelm IV na rynek w Olecku. Na obrazie po prawej stronie pani Zimmermann. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
Pomnik ku czci żołnierzy pruskich poległych w wojnie z Austrią i Francją.
14 sierpnia 1884 r. na wzgórzu kościelnym został odsłonięty pomnik ku czci żołnierzy pruskich poległych w wojnie z Austrią i Francją. Na nim była inskrypcja w języku niemieckim:
Dla upamiętnienia żołnierzy z powiatu oleckiego poległych w sławnych wyprawach wojennych 1866 i 1871 roku.
W latach 1900-1901 został poddany gruntownej renowacji kościół ewangelicki.
Jarmark na rynku około 1930 r. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
14 sierpnia 1914 r. na teren Prus Wschodnich wkroczyły wojska rosyjskie I Armii generała Rennenkampfa. Składały się one z 1 dywizji kawalerii generała Gurko.
Wojska niemieckie na rynku w 1925 r.
Po II wojnie światowej zabudowania wokół rynku zostały zniszczone w 75 %.
Jak wspominał pierwszy burmistrz Olecka:
Prawie wszystkie domy w rynku były spalone. Na południowej stronie, ocalał tylko jeden dom, na wschodniej – 3 domy, na północnej 5 domów i na zachodniej 4 domy. Zniszczeniu uległ również XVI-wieczny kościół na wzgórzu, dworzec kolejowy, poczta i szereg okazałych budynków biurowych.
W 1954 r. zostały rozebrane mury i wieża spalonego kościoła ewangelickiego. W 1960 r. rozpoczęły się przygotowania do budowy Powiatowego Domu Kultury. W 1967 r. na rynku zostały posadzone nowe drzewa. Została też przebudowana fontanna miejska. Wokół niej został urządzony kwietnik, otoczony ławkami.
Kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Olecku.
24 września 1981 r. zaczęła się budowa nowego kościoła na rynku. Kościoła pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. 2 października 1984 r. został wmurowany kamień węgielny. Konsekracji dokonał, 8 września 1990 r., ordynariusz warmiński ks. bp Edmund Piszcz.
.JPG "Pomnika Wyzwolenia z 2000 r.")
Pomnika Wyzwolenia z 2000 r.
17 czerwca 2000 r. na miejsce Pomnika Wyzwolenia został postawiony Pomnik Wdzięczności. Jest on autorstwa rzeźbiarzy Elżbiety Pietras i Alojzego Nawrata. Na kamieniu jest zamieszony napis:
W hołdzie wszystkim, dzięki którym żyjemy w pokoju i wolnej Ojczyźnie oraz tym, którzy szczególnie zasłużyli się naszemu miastu od jego początku w 1560 roku – wdzięczni mieszkańcy Olecka, w roku 2000.
Z inicjatywy Kreisgemeinschaft Treuburg obok została umieszczona tablica w języku niemieckim. Stara kolumna została wykorzystana do odtworzenia pomnika ku czci żołnierzy pruskich, który został ustawiony na odnowionym cmentarzu ewangelickim. Uroczyste odsłonięcie odbyło się 25 września 2003 r.
Urząd Miejski w Olecku.
W 2002 r. został wyremontowany budynek Urzędu Miejskiego w Olecku.
Pomnik papieża Jana Pawła II w Olecku.
Z inicjatywy ówczesnego burmistrza Wacława Olszewskiego, Rady Miejskiej i poparciu księdza proboszcza oraz ofiarności wiernych w 2007 r. obok kościoła został postawiony pomnik papieża Jana Pawła II. Jest on autorstwa Anny Drozd-Tutaj. 16 października 2007 r. pomnik poświęcił biskup diecezji ełckiej Jerzy Mazur.
.JPG "Prezydent RP Lech Kaczyński w Olecku w 2009 r.")
Prezydent RP Lech Kaczyński, 25 maja 2009 r.
25 maja 2009 r. Prezydent RP Lech Kaczyński odwiedził Olecko. Zaprosił go ówczesny Burmistrz Olecka Wacław Olszewski. Prezydent spotkał się z mieszkańcami na rynku.
23-25 lipca 2010 r. odbyły się obchody 450-lecia założenia Olecka. Prezydent elekt Bronisław Komorowski, 23 lipca 2010 r., dokonał oficjalnego otwarcia tej uroczystości.
Z okazji tego wydarzenia część rynku została odnowiona. Została wykonana nowa kamienna nawierzchnia, oświetlenie, kanalizacja deszczowa, toalety i fontanna.
.JPG "Prezydent elekt Bronisław Komorowski w Olecku w 2010 r.")
Prezydent elekt Bronisław Komorowski na rynku w Olecku w 2010 r.
Od 20 lipca 2018 r. we wschodniej części rynku stoi pomnik z brązu. To Ławeczka Janusza Panasewicza. Jest ona formą uhonorowania artysty i olecczanina. To też ciekawa atrakcja turystyczna miasta.
Mieszkańcy i turyści mogą na ławeczce odpocząć i posiedzieć przy artyście, wokaliście rockowym, członku zespołu Lady Pank.
Twórcą projektu pomnika jest artysta rzeźbiarz Michał Selerowski.
Ławeczka Janusza Panasewicza na rynku w Olecku, 20 lipca 2018 r.
27 kwietnia 2018 r. Rada Miejska w Olecku podjęła uchwałę w sprawie wzniesienia pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Prace przy wykopie i zagospodarowaniu terenu zostały rozpoczęte 20 września 2018 r. Postument i prace budowlane wykonał Topolski Ryszard Zakład Kamieniarsko-Betoniarski z Wieliczek.
Projekt pomnika i rzeźbę popiersia Marszałka Józefa Piłsudskiego wykonał Michał Selerowski. Odlew wykonał Brązart Barbary i Juliusza Kwiecińskich z Pleszewa.
Pomnik został odsłonięty 11 listopada 2018 r. w czasie obchodów narodowego święta i 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości.
Na zlecenie Urzędu Miejskiego w Olecku, w kwietniu 2015 r., geodeta wykonał nowe pomiary rynku. Skrajne punkty zostały określone w miejscach, gdzie znajdują się rogi ulic wychodzących z rynku.
Rozmiary boków rynku to 225 x 232 x 340 x 254 metrów. Po przeliczeniu jego powierzchnia wynosi 6,4288 ha.
W wielu źródłach przedwojennych pisano:
największy rynek w Niemczech.
A czy w Polsce i w Europie jest większy rynek miejski od naszego?
Rynek w Krakowie, który jest uważany za jeden z największych w Europie, ma wymiary kwadratu 200 x 200 metrów, tj. 4,0 ha. Rynek we Wrocławiu ma 3,8 ha. To oznacza, że są mniejsze od rynku w Olecku.
Zdjęcie lotnicze Olecka z 1938 r.
Zdjęcie lotnicze Olecka z 2007 r.
Audycja na antenie Radia Olsztyn "Olecko z największym rynkiem?"
Źródło:
- Demby R., Olecko Czasy, ludzie, zdarzenia, Urząd Miejski w Olecku, 2000 r.
- Dzieje Olecka 1560-2010, red. S. Achremczyk, Olecko 2010.
- Grigat Ch., Die Geschichte des Kreises Treuburg, 1938.
- Hartknoch Ch., Alt – und Neues Preussen: oder Preussischer Historien ... Leipzig; Frankfurt am Main. 1684.
- Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, red. A. Wakara, Olsztyn 1974.
- Treuburger Heimatbrief, Kreisgemeinschaft Treuburg e. V.
- Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen, red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.
- Weber, R., Masuren: Geschichte – Land und Leute, Verlag: Gerhard Rautenberg, Leer, 1983.
- https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_city_squares_by_size
Fotografie z książki: Grenz R., Der Kreis Treuburg. Ein ostpreussische Heimatbuch, Lübeck 1971.
Fotografie pocztówek: Z. Bereśniewicz.
Fotografie współczesne: J. Kunicki.
